Би?иги Аан Дархаммыт
Шрифт:
– Оо, бу оо барахсан дойдутун буорун суохтаан тыына-быара кылгаабыт. Ийэ буоруттан бэрсиэххэ! – диэн саа аллайбыта уонна трбт балаанын сабараанньатыттан буор киллэрэн оргуйбут ууга суурайа охсон иэрдибитин, т да кс-сэниэ эиннэр, тиэх тыынын мунньунан ыймахтаан кэбиспит.
Онтон ыла с киирбэх сыыйа-баайа тыына уаан, ыарыыта намыраан трэргэ барбыт. Хор, трбт дойду ахтылана, Ийэ буор тардыыта оннук кстээх буолар эбит буоллаа…
Михаил Ефимович, кириэилэтигэр кнн, иллюминаторынан йн крд. Былыт кэлимсэ халаата рэллэн, онон-манан быытталаммыт киэ ахай ааастарынан аллара тукулаанныы сэдэх мастаах-оттоох киэ сир нэлэийэн кстр. Уа диэки ыраах лнэ кэтит кх лиэнтэ урсуна клмрд дьиримниир, хаас ттттэн синньигэс салаа рэх эрийэ-буруйа субуллан тэр.
Лииндэ рэх рднэн ктн иэллэр эбит.
Андаатары муутаан 600 тыыынчаны бултанара, он-тукпут билигин 200 тыыынчаа тстэ, дьиинэн 500 ты-ыынчаны таах бултуур кыахтаахпыт. Ол инниттэн билии андаатар ахсаанын икки-с тгл улаатыннарыахха наада. Онон хоту элбэх кллэрдээх сиргэ эмиэ питомниктары тэрийтэлээтэххэ сатанар. Бэйэни салайыныыга киирдэххэ, маннык дьааныы суолтата улаатыа, кдьэ кр.
Былыт халаата эмиэ хойдон, смлт туох да кстбэт т туман быыынан биир кдьс ктн ньирилиир. Михаил Ефимович эргиллэн салон иин кэриччи крбтэ, дьон ксэ налыйан, кириэилэлэригэр тиэрэ тэн нухарыйбыттар, бэрт аыйахтара хаыат, сурунаал ааа олороллор…
…Оо саас крдх-нардаах кэмнэрэ, киэ Эркээни Эбэ хотун эсиллэр иэнигэр, ктм сиригэр-уотугар, сэдэх да буоллар, срэн-ктн, оонньоон-крлээн ааспыт хаан да умнуллубат чаылхай тгэннэрэ хараын иннигэр бу баардыы элэнээн ааарга дылы гыннылар. Т да сэрии, сут-кураан мээиктээх аас-туор сыллар бркээтэллэр, оччотооу кэм олус ыраас, сырдык йдблнэн ураты кнд буолар эбит.
Сэрии сылларыгар, ол кэнниттэн дааны олус кыалалаахтык олорбуттара. Ордук иитэр-аатар аата суох ааардас ийэлэр эрэйдэнээхтээбиттэрэ. Ийэлэрэ нэилиэк мааыыныгар остуорастаан, дьиэ сууйан, оох оттон оолорун ииппитэ. Сельпо хонтуоратын муннугар быыкаа хоско бэиэ кыбыллан олорбуттара. Билигин оо эрдэинээи кэмин йдтнэ, биир тмк санааа кэлэр: сктн оччотооу аас-туор олох кинилэр эрэ дьиэ кэргэннэрин кыпчыйбыта эбитэ буоллар, билигин кини тус бэйэтин эрэ олоун тупсарынарга дьулууо этэ. Ол эрээри, кини крргэр, оччолорго ыал барыта дьадаытык олороро. Онон сиэттэрэн дьон-сэргэ барытын туугар олох тупсарыгар баа санаа эрдэттэн скээбитигэр сп. Онуоха ийэтэ кыалалаахтарга туох баарынан, тугу кыайарынан-сатыырынан барытынан кмл сатыыр т холобура чгэй ттнэн дьайбыта чахчы.
«Кыыл сулус» холкуос оолоро ктм рэнэллэрэ. Ол эрэйдээхтэр, таас-сап млтх дьоно, аара кэлэ-бара кинилэргэ киирэн иттэн аааллара. Онно ийэтэ оолору сылаас чэйинэн, тугунан эмэ кндлээн ыытара. Ол иин кини эмиэ доотторуттан тугу да кистээбэккэ, тиэх лтттэн бэрсэ, ллэстэ рэммитэ.
Сир аайы ханна баарар буоларыныы, кыра сааыттан лээ миккиллибитэ. Ийэтэ тэрилтэ ооун отторугар кмлн мас кыстыыра, уу баара, тэлгээ хаарын крдьэрэ. Сайынын холкуоска окко лэлээрэ.
рэин ыарыраппат этэ. Ийэтигэр кмлр буолан, дьиээ дьарыктанарыгар т да солото суоун иин, истибитин тута ылынымтыа, ыыктыбат йд. Кини ол хаачыстыбатын ыаллыы олорор дириэктэрэ Г.Ф.Саввин хайгыыра, куруук лэлээн хачыгырайа сылдьар крс уолчааны сбл крр. Оолору кытта оонньуур тгэн оскуолаа перемена эрэ кэмигэр тосхойоро. Оччотооу оолор срлээх-ктлээх, тргэн хамсаныылаах сылбыра оонньуулары сблллэрэ. Онно Миша куруук инники, крэстэиилээх ттгэр сылдьара. Ханна барыай, оннукка сороор охсуан да ылар тгэннэр баар буолаллара. Оскуола оолоро «хотугулар» уонна «соурууулар» диэн икки блхх хайдыан киирсэллэрэ. Кини охсууук буолбатах этэ уонна кими да кл-элэк гынары олох сблээбэтэ. Ол иин учууталлар кинини крс рэнээччинэн аааллара.
Оо сылдьан улааттахтарына бары рэхтээх, хамыаар буолар баа санаалаахтара. «Мин, хамыаар буоллахпына, ону ооруом, маннык гыныам», – диэн ким туох баа санаалааын этэн куоталаа оонньууллара. Онуоха кини биирдэ: «Куораттан элбэх табаар, бородуукта аалан дьоо барыларыгар тээ ллэриэм этэ», – диэбитигэр сорохтор клбттэрин, сорохтор сэргии, боччумура истибиттэрин йдр. Оччолорго оо ксэ араас массыына, смлт, патефон эин булунар баалаах буолара. Оттон сорохтор, биллэн турар, уордьаннаах, мэтээллээх байыаннай эбэтэр дьинээх хамыаар курдук таныахтарын-саптыахтарын баараллара. Ол эрээри дьоо барыларыгар тн ооруох баа санаа баыйар буолара. Билигин дьон ксэ бэйэ эрэ интэриэин крнэр ттгэр оунна. Ону адьас куаан диэххэ сатаммат эрээри, уопсастыба уонна бэйэ интэриэин тээ крллхтээх. Хайа эмэ ттгэр кэлтэйдээин таыстаына, уопсастыбаа да, бэйээ да сйтэриилээх буолара чахчы. Оттон кини оо сылдьан дьоо барытыгар тугу баарар тээ ллээн, бэл охсуспут «стхтрн» матарбакка, ллэрэр баа санаата хаан дааны халбанаабат этэ. Кырдьаастары, ыарыахтары, инбэлииттэри бастатан туран ллр й-санааны оччоттон этэ сатыырга холоммут эбит. Ол да иин, ити баа санаатын оо эрдэиттэн иитиэхтээбит буолан, Россияа социализм идеята эстиитин олус ыарыылаахтык ылынан эрдээ.
Улахан убайа Ким Эдьигэээ кэлэн лэлии олорон, Мишаны сэттис кылаас кэнниттэн бэйэтигэр ылан рэттэрбитэ. Биир сыл дьиэлэнэн рэммитин кэннэ убайын аармыйаа ылбыттара. Инньэ гынан орто оскуоланы Эдьигэээ интэринээккэ олорон бтэрбитэ. Оччолорго саха оолоро Дьокуускайга киирэн, интэринээккэ олорон иккис оскуолаа рэнэллэрэ. Кини дааны онно киириэн сп эбитэ буолуо да, тоо эрэ Эдьигэээ таласпыт. Бука, аата хаалбыт сирэ тардар, угуйар буолан тиийдээ…
Смлт, дьигиийбэхтээт, аллара ыыктынан салгыа охсуллумахтаан ылла. Намтааыа бардылар, ол аата, чугааан эрдэхтэрэ. Иллюминаторынан с гынна. Соордук, лнэ рднэн ктн иэллэр. Аыйах дьиэлээх-уоттаах Бэстээх учаастагын ааа охсубуттар, иннилэригэр Баахынай мыраана, онон-манан ордон хаалбыт хаарбах тутуулар, дуобат курдук, чочоруан кстллр. Ок-сиэ, бу дойду ыыллан-тоуллан бппт. Урут элбэх киилээх-слээх бд учаастактар этилэр дии. Хомсомуолга лэлиир эрдэинэ, хайыарынан походтуу кэлэллэрэ, элбэх субуотунньуктары тэрийэллэрэ…
Дьон-сэргэ ырыынак сыыаныгар киириигэ бэлэмэ суох олорон биэрэн иэдэйдэ. Бэйэни салайыныы, крн боппуруоун дэбигис ылынымаары гынна. Олус бытаарыы таыста, дьон й-санаата уларыйбата срдээх. Урут сопхуос саана нааа бэлэмэ рэнэн, ким эрэ кэлэн дьаайарын-тэрийэрин, хамнас биэрэрин кэтээ рэнэн хаалбыттар.
Смлт, сыыйа намтаан, лнэ хаас мыраанын рднэн ыраах сырдаан кстр бачымах курдук хойуу тутуулардаах Эдьигээн блэгин туаайбытынан супту сурулаан аллара диэки тэн истэ. Мыраан рднээи хардьа тыа ньирээйи мастара кии хараар чуолкайдык кстр буоллулар. Ол Стрекаловка рэх снньэ, сиэдэрэйдик иэиллэн, р кмс мрэлии клмрдээн кннэ. Смлт, блэги рднэн балай да ааа ктт, уа ттнэн р ханарыйан тттр эргилиннэ. Эбэ модьоо мыраанын рднээи сэдэх тутуулардаах аэропорт хонуутугар тэн, уун бетон суол устун тилигирэйэ срдэ.
Эдэр учуутал
Олунньу саатынааы сарсыардааы дьыбардаах халлаан р былытынан сабыллан турбут чараас бртн сэгэтэ тарпыт курдук, илин саах иитэ рс рднэн кмс кытах дуйунуу сууктуйа сырдаан эрдэинэ, Стрекаловка рэх сырыынньа хааын батыа чуоуспут дьоус тутуулардаах эргэ дьиэлэртэн биирдэстэриттэн хачаайы крнээх эдэр кыыс тахсан хайыар кэтэ турар. Кнн тура-тура ткнн, ким эрэ олус кээтэн кэбиспит быатын хат срэн, хаатыкатын тбтгэр сп тбээр гына кыаратан баайталаата. Балай да р бодьуустаан хайыардарын кэтэн кэлгиэ быаларынан кириэстии тардыталаан баанан баран, икки торуоскатынан сэрэхтээхтик тайанан, рэх эниэтин намыах сирэйинэн аллара диэки анньынна. Мууска киирэн рэх снньн батыа тыырыллыбыт суолунан холкутук сыыйа тэбэн барбахтыы тээт, тттр иэиллэн сыыры р таыста. Дьиэлэр кэтэхтэринэн кытылы батыа эрийэ-буруйа сыыйыллар килэркэй суолу тутуан олорор сирин туаайыытыгар эргиллэн кэлиэр диэри чаас чиэппэрэ холобурдаах ааа оуста.
Дьиэтигэр киирэн сыыйа-баайа суунан-тараанан, оох рдгэр турар сылаас чаанньыктан чэй куттан сулбу-халбы аыы тстэ. Блн с чааска диэри тохсус кылаастарга химия уруогар бэлэмнэммит тэтэрээтин, учебнигын туумба рдттэн хомуйан бартыбыалыгар угунна. Тааын уларыттан лэтигэр тахсаары туран чаытын крммтэ, сэттэ ааар буолан эрэрэ.
Аыйах хаамыылаах сиргэ турар улахан оскуола дьиээ киирбитэ, ким да кэлэ илик эбит. Учуутал хоугар киирэн сонун, бэргээтин ыйаат, ойооско турар сиэркилээ крнэ, тааын-сабын кннрнэ тстэ уонна крдргэ тахсан кэрийэ сылдьан кылаастары кртэлээтэ. Паарталар, остуоллар туруулара бэрээдэктээин, дуоскалар ыраастарын, барыларыгар миэл, тирээпкэ баарын астына крн тннн киириитигэр атын учууталлар утуу-субуу кэлитэлээбитинэн бардылар.