Крыніцы
Шрифт:
Лемяшэвіч не вытрымаў i засмяяўся. З будана нечакана вылез сабака, загырчаў над самым вухам.
— Пайшоў, Жук, к чорту!.. Ляж! — крыкнуў на сабаку Бушыла i лагодна растлумачыў: — Стары дурань, толькі зараз чужога пачуў… Але, брат, адчуванне, я табе скажу… Ранены быў навайне — забыўся пра боль… А гэты, ад солі, i зараз добра памятаю…
— А што, у школе вартаўніка няма? — спытаў Лемяшэвіч, адчуваючы, што расказчык зноў здольны збіцца на якую-небудзь «соль».
— Вартаўнік — калгаснік. Яму таксама працадні трэба зарабіць, сена атрымаць. Вартуем вось… Падабралі групу вучняў старэйшых класаў i па чарзе вартуем… Пазаўчора аднаго дарослага злавілі, гультая аднаго… Сабачы сын! Няхай хлапчукі, а то — барадач… Сын —
Бушыла змоўк, прыслухаўся. Каля школы сапраўды нёхта хадзіў. Пакратаў зачыненыя дзверы дырэктаравай кватэры, пастаяў на ганку і, мабыць, убачыўШЫ агеньчыкі цыгарак, кашлянуў i пайшоў у той бок.
— Арэшкін, — пазнаў Бушыла. — Мабыць, вас шукае. Ну, я з гэтым тыпам не жадаю сустракацца. Добрай ночы. — І ён спрытна нырнуў у будан.
Лемяшэвіч падняўся, таксама нездаволены з'яўленнем Арэшкіна.
4
Аксіння Хвядосаўна Снягір — удава, муж яе, былы раённы работнік, загінуў у канцы вайны ў званні маёра. Уцехай i радасцю ўдавы была адзіная дачка, Раіса, якой маці не магла нахваліцца перад людзьмі. Яна лічыла яе талентам, разумніцай i цвёрда вырашыла выхоўваць не так, як усе вясковыя, а па-культурнаму, па-гарадскому. Яна жыла для дачкі, для яе не шкадавала нічога — ні сіл сваіх, ні здароўя. Яна атрымлівала пенсію, на якую можна было б няблага жыць. Але ўсе гэтыя грошы траціліся на Раісу, толькі на. адну яе, бо гэта — яе грошы… Няхай жа яна ні ў чым не адчувае нястачы! Раіса хадзіла ў дарагіх сукенках, якіх не мелі нават настаўніцы. У хаце ix было адзінае на ўсё наваколле піяніна — яго таксама Аксіння Хвядосаўна прыдбала для дачкі, як толькі прыкмеціла яе жаданне займацца музыкай. Больш таго, яна наймала спецыяльную настаўніцу, якая раз у тыдзень прыходзіла з суседняга мястэчка, каб вучыць Раісу музыцы.
Сама Аксіння Хвядосаўна працавала ў калгасе, i працавала не проста так, як многія іншыя, а «грымела» як лепшая, праслаўленая на ўсю вобласць звеннявая, спачатку па кок-сагызу, а потым, калі кок-сагыз «закрылі», па льну. Яна была дэпутатам сельсавета i райсавета, членам праўлення калгаса. І ўсюды паспявала. І ў доме ў яе — таксама найлепшы парадак: чыста ў хаце, ураджайна ў гародзе, багата ў хляве i ў свірне. Ад жадання зрабіць лепш для Раісы ішла чалавечая слабасць маці: залішні гонар, жаданне сябраваць толькі з інтэлігенцыяй — з настаўнікамі, раённымі работнікамі, аграномамі. Хацелася ёй, каб дачка ўжо цяпер адчувала сябе інтэлігенткай. «Каб не баялася пагутарыць з лю'дзьмі, як маці яе, дёмная», — гаварыла Аксіння Хвядосаўна. Магчыма, з гэтай прычыны яна сама запрасіла на кватэру Арэшкіна, бо лічыла яго самым інтэлігентным чалавекам сярод настаўнікаў. Не абышлося тут i без сялянскай хітрасці: Арэшкін умеў іграць на піяніна, а таму, акрамя непасрэднай выгоды, ён добра плаціў за кватэру i сталаванне, была яшчэ i ўскосная выгода: не трэба будзе наймаць настаўніцу музыкі.
Гасцей Аксіння Хвядосаўна прымала нярэдка, умела гэта рабіць i любіла.
Але ў той вечар яна затрымалася на сенажаці i таму цяпер мусіла завіхацца, як ніколі. Асабліва пасля таго, калі Віктар Паўлавіч між іншым далікатна паведаміў:
— Новы дырэктар — чалавек вучоны, Аксіння Хвядосаўна, кандыдацкую дысертацыю абараняў.
Яна не звярнула ўвагі на тое, што Віктар Паўлавіч асабліва націснуў на слова «абараняў», на яе моцнае ўражанне зрабіла сама «дысертацыя» — такіх вучоных гасцей яна не прымала яшчэ. Таму Аксіння Хвядосаўна зганіла амаль усё, што да яе прыходу нагатавала Раіса, усё перарабіла па-свойму. Сама збегала i купіла ў рыбакоў свежай рыбы i смажыла яе на масле, з прыправамі, смаліла ў печы курыцу, гатавала салаты i іншую закусь.
Рухалася гэтая поўная i ўжо немаладая жанчына (Раісу яна нарадзіла
— Ой, ужо сцямнела, a ў мяне яшчэ карова не падоена! — схамянулася Аксіння Хвядосаўна, дастаючы з печы скавараду.
— Дык ідзі падаі,— адгукнулася дачка, — а я пагляджу ў печы.
— Ой, баюся — падгарыць у цябе ўсё.
— То давай пайду даіць. Дзе дайніца?
— Не, не, Раечка! У каровы сасок баліць, яна стаяць не хоча. Яшчэ даёнку выверне.
Раіса выйшла з кухні ў пакой, пералажыла на стале з месца на месца відэльцы i нажы, пасля падышла да піяніна, стоячы пачала іграць просценькую мелодыю папулярнай песні:. «Каким ты был…»
Маці не вытрымала, каб лішні раз не палюбавацца на дачку. Забыўшыся на ўсе справы, яна стаяла ў дзвярах, абапершыся на чапялу, расчырванелая, шчаслівая, i з замілаваннем глядзела на Раісу. З кожным днём дзяўчына ўсё больш прыгажэе. І як пасуе да яе i гэтая новая квяцістая сукенка, i дзве тоўстыя касы на тонкіх дзявочых плячах!
Калі нарэшце ўсё было нагатавана i карова падоена, Аксіння Хвядосаўна занепакоілася: чаму доўга няма кватаранта i госця?
— Раечка, ідзі пакліч Данілу Платонавіча, яму цікава будзе.
Дзяўчына з ахвотай згадзілася.
Іх хаты стаялі побач, амаль аднолькавыя — старыя, вялікія, лепшыя ў той палавіне вёскі, якая не гарэла ў вайну. Жылі яны ўвесь час дружна, як самыя блізкія людзі. Аксіння Хвядосаўна шчыра любіла старога настаўніка i пасля смерці яго жонкі ўзяла на сябе ўвесь клопат аб ім. Раіса з маленства прывыкла да Данілы Платонавіча i да школы называла яго дзядулем.
Даніла Платонавіч нешта майстраваў — габляваў дошчачку. На кухні ў яго стаяў маленькі варштат, на паліцах паблісквалі акуратна раскладзеныя інструменты: гэблі, пілкі, дрэль, долаты ўсіх калібраў. Звычайна ён рабіў рамачныя вуллі i пасля аддаваў ix у калгас або каму-небудзь з аднавяскоўцаў, у каго былі пчолы ці хто меў намер завесці ix.
— Вам Наталля Пятроўна загадала ляжаць, — дакорліва сказала Раіса з парога.
Даніла Платонавіч ласкава паглядзеў на яе паверх акуляраў.
— Ляжаць, ляжаць! А можа, мне шкодна ляжаць? — знешне як бы нездаволена i зласліва адказаў ён, але Раіса ведала, што гэта — знарок.
То хадзем да нас. У нас госці. Новы дырэктар…
А мне загадалі ляжаць! — ужо сапраўды нездаволена адказаў ён і, зняўшы акуляры, пайшоў у пакой.
І Paica адразу сумелася, цяпер яна адчувала сябе не суседкай, a вучаніцай. Яна зразумела, чаму ён не задаволены, i ў яе не хапала рашучасці, каб нешта сказаць у апраўданне сваё i маці. Але яна нясмела рушыла за ім у вялікі пакой, у якім было многа кніг i вазонаў i заўсёды моцна пахла мёдам i травамі. Магчыма, што яна нешта сказала б яшчэ, папрасіла б Данілу Платонавіча не крыўдзіць ix, але яе перапыніла бабка Наста (гэтай зусім глухой бабулі даўно ўжо ішоў дзевяты дзесятак; яшчэ да рэвалюцыі яна працавала старожкай у школе, а пасля жыла ў Шаблюкоў).
— Раечка, мядку хочаш? — прашамкала яна бяззубым ротам. Яна пытала гэта кожны раз, i Paica ненавідзела мёд, яе пытанне, ды i самую бабку не любіла.
Даніла Платонавіч сеў у старое мяккае крэсла, паглядзеў на дзяўчыну. Яна стаяла, панурыўшы галаву, нязвыкла сціплая i збянтэжаная. І ён сказаў больш спакойна:
— Не люблю я гэтых хітрыкаў тваёй маці. Чалавек яшчэ не агледзеўся, ніхто яго не бачыў, нікога ён не бачыў… Hi гонару ў вас няма, нічога… — Шаблюк ад прыкрасці зморшчыўся.