Крыніцы

Шамякин Иван Петрович

— Добрай ночы, Даніла Платонавіч, — ледзь чутна прашаптала Paica i хуценька выйшла. Нагана было ў яе на душы: сорамна i крыўдна. Хацеляся паплакаць. Маці яна груба сказала:

— Шаблюк не прыйдзё.

— Чаму?

— Не хоча.

— Чаго ён капрызнічае, як дзіця? Я сама схаджу.

— Не трэба, мама, — рашуча запярэчыла Рая.

— Чаму?

— Яму Наталля Пятроўна загадала ляжаць, i ён ляжыць.

Маці лагодна змірылася:

— Не трэба, дык не трэба. Без яго весялей будзе.

* * *

Лемяшэвічу напачатку падабалася ў гасцях. Даўно ўжо ён не

еў такіх смачных страў. Сталоўкі з ix аднастайным харчам — баршчом, поснымі катлетамі — страшэнна абрыдлі. А тут што ні падавала гаспадыня — дык, як кажуць, пальцы хацелася аблізаць: i маласольныя гурочкі, i памідоры ў смятане, i смажаныя акунькі, i яешня нейкая асаблівая, i наліснікі ў масле, i яшчэ шмат розных страў. Спадабалася i сама гаспадыня, гэткая працавітая калгасніца, дзябёлая, дужая, якая, мусіць, можа i выпіць столькі, колькі вып'е мужчына, i па-мужчынску абмеркаваць любую справу. Адным словам, жанчына з ліку тых, пра якіх яшчэ вялікі рускі паэт сказаў: «коня на скаку остановит, в горящую избу войдет». Кінулася ў вочы яе заможнасць: у хаце новыя шпалеры, гардзіны на вокнах, дарожкі на падлозе, піяніна… А на піяніна — вялікі букет кветак i шматлікія фатаграфіі славутых акцёраў, пераважна салістаў оперы.

Але акцёры гэтыя i насцярожылі Лемяшэвіча. Наогул, чым пільней ён прыглядаўся да Раісы, тым больш не падабалася яна яму. Уласна кажучы, не сама яна. Сама яна прыгажуня, ужо зусім дарослая дзяўчына. Не падабалася, як яна паводзіла сябе. Праўда, за сталом яна сядзела маўклівая i як бы засмучаная ці збянтэжаная: чырванела, калі да яе звярталіся, не ўзнімала вачэй. Але ішло гэта, як заўважыў Лемяшэвіч, не ад сціпласці, а ад какецтва, ад самалюбавання. Адкуль узялося гэта ў вясковай дзяўчыны? Арэшкін? Яго ўплыў? Але ж ён усяго паўмесяца на гэтай кватэры. І прытым тэатральнасць у яго паводзінах Лемяшэвіч заўважыў пры сустрэчы. А тут Арэшкін трымаўся значна больш проста i шчыра. Сядзеў за сталом у сіняй сацінавай кашулі, выпіваў неяк непрыкметна i не прымушаў піць ні госця, ні гаспадыню, a толькі клапатліва прапаноўваў закусіць:

— Грыбкі смажаныя, Міхась… — Лемяшэвіч заўважыў, што каторы раз Віктар Паўлавіч праглынае яго імя па бацьку, быццам бы забывае, — Калі ласка… Любіце збіраць грыбы? Тут прастор для гэтай дзейнасці. Я раней не любіў, a ў Крыніцах навучылі мяне адчуваць, якая ў гэтым паэзія… Выскачыш на досвітку… Абросішся… Заблудзішся… Раіса пакажа вам лепшыя грыбныя мясціны.

— Пасля дожджыку могуць баравічкі пайсці,— сказала Аксіння Хвядосаўна i ўздыхнула: — Эх, каб не лён, схадзіла б i я з вамі! Пачалі лянок выбіраць…

— Добры лён? — пацікавіўся Лемяшэвіч.

— На славу ўрадзіўся. Не ведаем, як i справімся. Далі церабілку. Новенькую. Але два дні ўжо стаіць…

Пачалі размову пра калгасныя справы. Магчыма, што гутарка зацягнулася б, бо Аксінні Хвядосаўне, ізідаць, падабалася, што госць разбіраецца ў сельскай гаспадарцы i ўсім цікавіцда. Але яна пахваліла свайго старшыню калгаса, a Раіса хмура адказала на гэта: А народ не любіць яго.

— Эх, Раечка, які народ? Гультаі.

— Чаму, мама, усе гультаі? Можна падумаць, што адна ты працуеш.

Арэшкін дакорліва кіўнуў галавой:

— З маці так размаўляць непрыгожа, Раіса.

Аксіння Хвядосаўна збянтэжана замітусілася.

— Ты

лепей, Раечка, сыграла б нам, павесяліла. Вы іграеце, Міхась Кірылавіч?

Лемяшэвіч ніколі нават не набліжаўся да інструмента i таму ўзлавана падумаў: «Семнаццаць год я вучыўся. А чаму, спытаць, вучылі? Што я ўмею?»

Рая ахвотна села за піяніна.

Лемяшэвіч хоць не надта разумеў, але любіў музыку. Любіў гэтыя стройныя гукі, якія раптам запаўняюць тваю істоту i выклікаюць пэўны настрой, то вясёлы, то сумны, задумлівы ці ўзнёслы. Раіса іграла знаёмыя мелодыі сучасных песень, а гэта было зразумела i проста. І стала хораша на сэрцы.

Акно на вуліцу было адчынена. Ён стаў каля акна, абапёршыся локцямі на спінку крэсла. Калі змаўкала піяніна, было надзвычай ціха, з вуліцы не далятала ні туку. Толькі пахла вільготнай зямлёй. На другім баку вуліцы ярка свяціліся вокны хат. Уяўлялася, як незвычайныя гукі вылятаюць з акна i ляцяць над вёскай, у поле, на луг. Нехта спыніўся ў паласе святла на вуліцы, слухае. Не раз i сам Лемяшэвіч вось так спыняўся перад адчыненымі вокнамі на ўскраінных вуліцах Мінска. Ёсць нейкае сваё, асаблівае хараство, якое часта зачароўвае нават тонкіх знаўцаў музыкі, у выкананні вось такіх самадзейных музыкаў. Лемяшэвіч задумаўся i не заўважыў, калі да піяніна сеў Арэшкін, a Раіса раптам заспявала даўні раманс:

Расстались гордо мы, ни словом, ни слезою

Я грусти признака тебе не подала.

Мы разошлись навек… Но если бы с тобою

Я встретиться могла!

Арэшкін акампанаваў па нотах, старых, пажоўклых. Але добры раманс гучаў ненатуральна: Рая «крыўлялася», голас яе дрынчаў, ламаўся. Лемяшэвічу стала прыкра i крыўдна за дзяўчыну, ён узлаваўся на Арэшкіна: «Узяўся вучыць — вучы, як трэба…»

Арэшкін, мабыць, адчуў, што госцю не спадабалася. Бо, скончыўшы акампанаваць, гэтак жа нечакана, як пачаў, ён растлумачыў:

— Даргамыжскі,— i дадаў: — Люблю Даргамыжскага.

За піяніна зноў села Рая, акампанавала i спявала «Пшаніцу залатую».

Аксіння Хвядосаўна сядзела за сталом і, падпёршы шчаку далонню, з замілаваннем глядзела на дачку. І позірк гэты казаў: «Спявай, спявай, доню, ты ж у мяне самая прыгожая, самая разумная, i ніхто не спявае лепш за цябе!» Так прачытаў яе позірк Лемяшэвіч. І раптам ён пачуў другія галасы, другую песню. Яна ўзнікла нечакана, без акампанементу. Надзвычай выразныя дзявочыя галасы заглушылі піяніна. Спачатку здалося, што гэта радыё… Не, галасы жывыя, блізкія, моцныя i шчырыя. Лемяшэвіч выглянуў у акно i ўбачыў насупраць, на другім баку вуліцы, у такім жа адчыненым i ярка асветленым акне дзвюх дзяўчат. Гэта яны зачароўвалі сваім спевам. І, магчыма, не аднаго яго: сціхла Paica, сціхлі ўсе ў хаце.

Суседкі насупраць спявалі простую народную песню, якую Лемяшэвіч заўсёды любіў слухаць, — «Ой, не кукуй, зязюлеиька, рана». Асабліва прыемна i радасна было чуць яе тут, у гэтую ціхую жнівеньскую ноч, калі навокал пахне збожжам i яблыкамі.

I раптам — злосны смех i абразлівыя словы:

— Трашчаць, як сарокі. Аж агідна слухаць! Фальшывяць на кожнай ноце…

Paica стаяла каля піяніна, ганарліва ўзняўшы галаву, але выглядала яна ў гэтую хвіліну непрыгожай: на твары выступілі пунцовыя плямы, вочкі сталі маленькія i калючыя.