Тры таварышы
Шрифт:
Яе вочы гарэлі. Я мусіў узяць сябе ў рукі, каб не заехаць ёй у вуха.
— Бедны Хасэ! — сказала фраў Залеўскі.
У калідоры было зусім цёмна.
— Вы гаварылі з графам Арловым даволі груба, — сказаў я скарбніку. — Вы не хочаце папрасіць у яго прабачэння?
Стары ўтаропіўся на мяне. Потым ён вымавіў праз зубы:
— Немец не просіць прабачэння! Тым больш — у азіята! — Ён гучна грукнуў за сабой дзвярыма.
— Што ж гэта робіцца з гэтым нявылегчаным філатэлістам? — здзіўлена спытаў я. — Ён жа заўсёды быў свойскі, як авечка.
— Ужо
— Вось як!
Арлоў і Эрна Бёніг ужо пайшлі. Фраў Залеўскі раптам заплакала.
— Не бярыце так блізка да сэрца, — сказаў я. — Ужо нічога не зменіш.
— Жахліва, — хліпала яна. — Мне трэба выязджаць адсюль, я гэтага не перажыву.
— Перажывяце, — сказаў я. — Я аднойчы бачыў некалькі соцень нябожчыкаў — ангельцаў, атручаных газам. І перажыў.
Я падаў руку Георгі і пайшоў у свой пакой. Там было цёмна. Перш чым уключыць святло, я міжволі глянуў на акно. Потым я прыслухаўся, што робіцца ў пакоі Пат. Яна спала. Я падышоў да буфета, дастаў бутэльку каньяку і наліў сабе чарку. Гэта быў добры каньяк, і добра было, што ён у мяне быў. Я паставіў бутэльку на стол. Апошні раз з гэтай бутэлькі піў Хасэ. Я думаў пра тое, што лепш было б яго не пакідаць аднаго. Я быў прыгнечаны, але мне не было ў чым папракнуць сябе. Я столькі перажыў усяго ўсякага, што ведаў: трэба ці папракаць сябе за ўсё зробленае, ці ні за што. Няшчасце Хасэ заключалася ў тым, што ўсё гэта здарылася ў нядзелю. У будні дзень ён пайшоў бы на працу і, магчыма, неяк вытрываў бы.
Я выпіў яшчэ чарку. Не было сэнсу пра гэта думаць. Хто ведае, што чакае цябе самога. Ніхто не ведае, ці не палічыць ён за шчасліўчыка таго, каго цяпер так шкадуе.
Я пачуў, як Пат заварушылася, і пайшоў да яе. Яна сустрэла мяне вачыма.
— Не ведаю, што са мной робіцца, Робі, — сказала яна. — Я зноў заснула мёртвым сном.
— Гэта ж добра, — адказаў я.
— Не. — Яна абаперлася на локці. — Я не хачу так шмат спаць.
— А чаму? Бывае, што мне хочацца заснуць і праспаць пяцьдзесят гадоў.
— Але ж ты не хочаш пастарэць на пяцьдзесят гадоў!
— Не ведаю. Гэта можна было б сказаць толькі потым.
— Ты засумаваў? — спытала яна.
— Не, — сказаў я. — Наадварот. Я толькі што вырашыў, што мы апранемся, пойдзем і выдатна павячэраем. Будзе ўсё, што ты любіш. І крышку вып'ем.
— Вельмі добра, — адказала яна. — Ці не звязана гэта з нашым вялікім банкруцтвам?
— Вядома, — сказаў я. — Гэта адно з адным звязана.
XXІ
У сярэдзіне кастрычніка Жафэ запрасіў мяне да сябе. Было дзесяць гадзін раніцы, але надвор'е было такое хмурнае, што ў клініцы яшчэ гарэла святло. Змешваючыся з туманным змрокам з вуліцы, яно ўтварала невыразнае, хваравітае свячэнне.
Жафэ сядзеў адзін у вялікім кабінеце для прыёму пацыентаў. Калі я ўвайшоў, ён падняў лысую бліскучую галаву. Ён нявесела паказаў на
— Як вам падабаецца гэтае сабачае надвор'е?
Я паціснуў плячыма.
— Будзем спадзявацца, што скора пераменіцца.
— Не пераменіцца.
Ён зірнуў на мяне і замоўк. Потым ён узяў са стала аловак, паўзіраўся на яго, пастукаў ім па стале і зноў адклаў убок.
— Я здагадваюся, чаго вы мяне паклікалі, — сказаў я.
Жафэ штосьці прабурчаў.
Я хвілінку пачакаў. Потым сказаў:
— Мусіць, Пат трэба скора ехаць…
— Трэба…
Жафэ са злосцю глядзеў у адну кропку.
— Я планаваў на канец кастрычніка. Але пры такім надвор'і… — Ён узяў серабрысты аловак.
Вецер з шумам кінуў у шыбіну прыгаршчы дажджу. Гук быў як ад дальняй кулямётнай чаргі.
— Калі, на вашу думку, ёй трэба ехаць? — спытаў я.
Ён раптам адкрыта глянуў на мяне.
— Заўтра, — сказаў ён.
На секунду я страціў грунт пад нагамі. Паветра зрабілася ватным і засела ў лёгкіх. Потым спазмы прайшлі, і я спытаў па магчымасці спакойна, але голас мой прагучаў, быццам ён належаў іншаму:
— Няўжо адразу так пагоршала?
Жафэ моцна затрос галавой і ўстаў.
— Калі б так хутка пагоршала, яна не паехала б зусім, — растлумачыў ён незадаволена. — Але так будзе лепш. Пры гэткім надвор'і кожны дзень небяспечны. Прастуда ці яшчэ што…
Ён узяў са стала некалькі пісьмаў.
— Я ўжо ўсё падрыхтаваў. Вам застаецца толькі завезці яе. З галоўным лекарам санаторыя я знаёмы яшчэ са студэнцкіх часоў. Ён вельмі сумленны. Я яго інфармаваў пра ўсё.
Ён даў мне пісьмы. Я ўзяў іх, але не хаваў. Ён паглядзеў на мяне, потым падышоў і паклаў мне руку на плячо. Рука была лёгкая, як птушынае крыло, яе дотыку я нават не адчуў.
— Цяжка, — сказаў ён ціха, іншым тонам, — я ведаю. Таму я і чакаў, пакуль было можна.
— Не цяжка, — адказаў я.
Ён махнуў рукой.
— Не трэба…
— Не, — сказаў я. — Я не тое меў на ўвазе. Я хачу ведаць толькі адно: яна вернецца?
Жафэ хвілінку памаўчаў.
Яго цёмныя вузкія вочы паблісквалі ў змрочным жаўтлявым святле.
— Чаму вы хочаце ведаць гэта зараз? — спытаў ён праз хвіліну.
— Таму што тады ёй не варта і ехаць, — сказаў я.
Ён хутка зірнуў на мяне.
— Што вы гаворыце?
— Тады ёй лепш заставацца тут.
Ён утаропіўся на мяне.
— Вам вядома, што гэта несумненна азначала б? — спытаў ён ціха і рэзка.
— Вядома, — сказаў я. — Гэта азначала б, што яна памрэ не ў адзіноце. А што гэта такое, мне вядома таксама.
Жафэ падняў плечы, быццам яму зрабілася холадна. Потым ён няспешна падышоў да акна і паглядзеў на дождж. Калі ён вярнуўся, яго твар ператварыўся ў маску. Ён падышоў блізка да мяне і спыніўся.
— Колькі вам год? — спытаў ён.
— Трыццаць, — адказаў я.
Я не зразумеў, чаго ён хоча.
— Трыццаць, — паўтарыў ён дзіўным голасам, быццам гаворачы з самім сабой. Мяне ён як і не пачуў. — Божа мой, трыццаць!