Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

— Добра грае! — пахваліла музыканта ўсмешлівая Гэлька Відэрка — Ганніна прыяцелька.

Дзяўчаты ўбраліся ў белыя вышываныя сарочкі, паласатыя, сваёй работы, спаднічкі, паверх якіх былі павязаны белыя, з вышыўкай фартушкі. Лявонка заўважыў Тоню, якая ўжо круцілася паміж дзяўчат.

На ваду насоўваўся лёгкі туман, ахутваючы нізкія берагі і пакручастае рэчышча Плісы.

Падышлі дзяўчаты з Выгнанкі — Галеня, Верка Гагалюк, Тапка Рудка, з Зінькоў — Жуфея. Таксама дзіўнае імя — невядома нават, адкуль такое магло ўзяцца. З ёю сяброўкі — Маня Конаўка і Шура Гаўрылюк, а з імі Оргій Маркаў — сын Марка Замагільнага. Праўда, знешне Оргій нічым не нагадваў бацьку, быў, як і ўсе, — звычайны чалавек.

Угнуўшы галаву і незаўважна

жуючы скарынку хлеба, уліўся ў гурт Міхаль Швед. Па натуры Міхаль — маўчун, абыходзіцца нават без таго, каб павітацца пры сустрэчы. Старэйшы брат яго Фэдар — весялун і жартаўнік — пайшоў служыць у войска.

Быў малады яшчэ вельмі Хвядзюшка Шпунт — і яго цягнула ў гурт.

Нават Ясеў Грышка, Латушкаў сын, які, здавалася, ні з кім не вадзіў кампаніі, і той прыйшоў, пакінуўшы дома ціхманага меншага брата Мішу. Пад носам у Грышкі востра вытыркалася верхняя губа, закрываючы ўсю ніжнюю. І, вядома, не магло абысціся ігрышча без Дармідонтавых Трахімкі і Цімошы і Цішкі Пахолка — кавалёвага сына. Зухаваты Трахімка стрыг вачыма, кідаў вакол сябе кароткія позіркі.

— Ну што, мацакі? Пайшлі на Лосьну!

Сапраўды, ля мастка не выпадала паліць купальскае вогнішча. Вёска побач. Ды і царква стаяла непадалёку. Айцец Глеб з матушкай не ўхвалялі купальскія ігрышчы.

Вясёлым натоўпам пайшлі берагам уздоўж Плісы — туды, дзе яна ўпадае ў Лосьну. Купальня — завецца гэтае месца. Тут прускаўская моладзь купаецца, тут звычайна гарэлі купальскія вогнішчы. Лявонка — разам з усімі.

Прыгожая Пліса! Не надта вялікая і не надта малая, плыве яна паміж палёў і сенажацяў, аднастайна лапоча — перамаўляецца пра нешта з берагамі. То на паплавец выскачыць, то ў альшаніку схаваецца, то шырока разальецца па балоце, — вось як тут, дзе агінае Пруску з поўдня. З высокай выспы глядзіць на паводку панскі палац.

І рыба розная ў Лосьне водзіцца, і ракі ёсць. Вада празрыстая — кожны каменьчык відаць. А па берагах растуць высокія касачы. Пры такіх сімпатычных рэчках звычайна і сяліліся ліцвіны.

Ідучы, дзяўчаты рвалі касачы, лугавыя кветкі і вілі з іх вяночкі, спаборнічаючы паміж сабой — чый прыгажэйшы. У ноч на Івана Купалу яны гадалі на вянках. Кожны, ідучы, гаманіў пра сваё. Гугнявіў, нешта расказваючы, Гамон:

— Пелядаваў Астап з Блянавіч — таксама плідзе з гальмоняй.

— У нас гарманіст свой! — ганарыста азваўся Трахімка. — Піліпко — не хто-небудзь! Як зайграе — не ўстоіш… Праўду я кажу, Цімоша? — звярнуўся ён да брата, якога дома толькі што пакрыўдзіў, з'еўшы яго скварку.

— Ну, так, — пагадзіўся Цімоша і паціснуў плячыма.

— Чаму ты такі сумны? — спыталася нейкая з дзяўчат у Цімошы.

— Крыўдзяць яго ўсе — і матка, і бацька, — з прытворным спачуваннем адказаў за брата заўсёды дасціпны Трахімка.

— А хто болей? — выскаліўся Цішка Паходак, зразумеўшы яго жарт.

— Хто болей часу мае!

Рогат.

Лявонка прыкмеціў, як звонка засмяялася, паказаўшы беленькія зубкі, Ганна, і неяк нават пазайздросціў яе весялосці. Казалі — ён не ведаў, верыць гэтаму ці не, — быццам у Прусцы самае сіняе неба, самая смачная вада, самыя пахучыя кветкі і самыя прыгожыя дзяўчаты. Калі меркаваць па Ганне, дык гэта, безумоўна, так. Яе такі мілы яму галасок міжвольна вылучаўся з агульнага дзявочага шчэбету. Гнуткая і ўжо спелая Ганніна постаць часта трапляла пад хлапечыя погляды. Цёмныя валасы, як звычайна, заплецены ў доўгую тоўстую касу, апранута ў лёгкі станік і пярэсты андарачок. Але, мусіць, часцей за ўсіх пазіраў у той бок Лявонка. Яго больш за ўсё вабіла таямнічасць яе шэрых вачэй. У іх нешта было такое, што хвалявала і прыцягвала. Яму зрабілася ажно горача, калі ён другі раз пачуў яе звонкі смех. Яна ж яго як бы і не заўважала. Ну, вядома чаму. Паводле прускаўскіх уяўленняў аб гонары, паводзіны дзяўчыны не павінны выдаваць яе пачуццяў у адносінах з тым хлопцам, які ёй падабаецца.

Відаць было, як няўзнак прыглядаўся

да Ганны і Трахімка. Часам, стоячы побач, вельмі ж імкнуўся як бы выпадкова дакрануцца, а то і жартаўліва ўшчыпнуць за што-небудзь. Вось і цяпер, разам ідучы, ён усё бліжэй ціснуўся да яе. Ганна адступіла ўбок.

— Ты што, Трахімка?

— А я нічога.

— Нічога? Ты вачыма глядзі, а рукам волі не давай! — успыхнула дзяўчына.

— Але ж ты вунь якая!

— Якая? — павярнулася яна да жартаўніка. — Ты мне зубы не загаварвай!

Лявонка стараўся не глядзець на Трахімку, быў злы на яго. Учора вечарам ён пайшоў на луг па дзядзькавага каня і ніяк не мог яго злавіць. Спачатку палічыў, што конь дзядзькі Хведара яшчэ не паспеў прывыкнуць да яго. Растлумачыў усё Назар: «Гэта табе Трахімка з Грышкам Ясевым зрабілі». «Што зрабілі?» — не зразумеў Лявонка. «Каня табе зняверылі. Я ў карчах стаяў і ўсё бачыў. Насунуць яму вуздэчку на галаву і ў персі нагой… Потым ізноў — ловяць, насоўваюць вуздэчку і нагамі лупяць». Не хацелася нават верыць, што Трахімка на такое здольны. «За што ж гэта ён? Сволач…» — «Не пераймайся надта», — параіў Назар. Доўга ў той дзень хадзіў ён за канём, пакуль змог злавіць яго. Не рабі, як кажуць, бліжняму таго, чаго не хацеў бы, каб зрабілі табе. А Трахімка, выходзіць, робіць…

Тут раптам завяла частушку Гэлька — Ганніна прыяцелька. Голас у яе тонкі і звонкі:

У майго мілёначка Худая кабылёначка, Завалілася ў равы, Заклявалі журавы-ы, ох…

Вецер крутнуў яе зялёным андараком і агаліў стройныя шчыкалаткі.

Лявонка паглядзеў на яе: «Як бы ведае, гіра што я падумаў?» А падумаў ён пра тое, што праз пару дзён трэба вяртаць дзядзьку каня і ці ўправяцца яны к гэтаму часу звезці сена ў клуню.

— О, і Лявон тут, — нібы здзівіўся Грышка Ясеў. За ім ужо стала замацавалася, перайшоўшы ў спадчыну ад бацькі, вясковая мянушка Жур.

— А дзе ж яму быць? — не сцярпела, абараніла Лявонку Ганна.

Нарэшце наблізіліся да купальні — якраз тут Пліса ўпадала ў Лосьну. Па берагах — чароты, сітнягі, вербалоз. Зверху — вокам не зміргнуць — праносіліся чыркі. Пачалі распальваць касцёр. Лявонка стаяў побач з Павалам Гальяшом і назіраў, як агонь агортвае сухое ламачча, якое хлопцы назбіралі на касцёр. За ракой, над лесам, загараліся першыя зоры. Ноч абяцала быць цёмнай і парнай.

Да купкі дзяўчат падышоў Трахімка, глянуў на хлопцаў і выдаў частушку, прытанцоўваючы і прымінаючы нагамі траву:

А я ўсё дзіўлюся, Дзе мая Маруся, А я ўсё дзіўлюся, Дзе мая Маруся…

Гамон ударыў у бубен, але не патрапіў у рытм. Трахімка махнуў на яго рукой. У дзявочым гурце дружна засмяяліся. Усе даўно ўжо прывыклі да таго, што ён, як заўсёды, імкнуўся звярнуць на сябе ўвагу, неяк вылучыцца з грамады. Асабліва гучна смяялася цельпукаватая Груша Чапёрка.

— Эх, дзевачкі-красачкі-і! — Трахімка шырока расставіў рукі, памкнуўшыся залучыць у свае абдымкі ўвесь дзявочы гурт. Але тыя са смехам разбегліся — хто куды. Чутно было, як па беразе затупалі яго цяжкія крокі, але дзе ты іх дагоніш!

Зырка гарэла купальскае вогнішча.

— Ну што, Лявон? Дзевак тлеба мацаць, а ты стаіш… — зарагатаў Рамон, крывячы шыю набок.

— Ён толькі і глядзіць, каб цапнуць каторую за грудзі! — ашчэрыўся Трахімка.

— Яму няма як — ён вучоны… — у тон сябру, з «падкавыркай», сказаў Грышка.

— Дзіва што! — азваўся Гамон, які ўжо прытаміўся стукаць у бубен і перадаў яго Павалу Гальяшу.

— Адчапіцеся ад чалавека! Чаго прысталі? — пачала бараніць Лявонку Гэлька.

— Ты, Гамонка, за сабой глядзі! — адказаў на жарт Лявонка.