Закрываўленае сонца
Шрифт:
– Ну што ты, дзядзька Пракоп, - голасна сказаў Антось, - а што тут утойваць? Нiхай ведаюць людзо.
Настала нязручнае маўчаньне. Янук пазiраў у вакно, пасьля адвярнуўся.
– Паехалi, - паведамiў.
Аўдоля прысела каля хлопца на лаве й лiсьлiва зазiрнула яму ў вочы.
– Хто-ж гэта абраз пабiў, Янучок?
– спытала.
– Сабакевiч, хто-ж яшчо, - адказаў злосны хлапец.
– А ягодка-ж мая, Сабакевiч, кажаш!
– ахнула Аўдоля.
– А навошта-ж яму абраз? Ён у яго есьцi прасiў, цi якой трасцы?
– Гэта-ж тату сiлай напаiць
– От каб яго зiмля нi насiла, галадранца кусок!
– плюнуў Алесь.
– А ягодка мая, гэта-ж цi так можна па абразе? Як яму ня грэх? дзiвiлася Аўдоля.
– Якi там грэх... басяк-жа ў Бога ня верыць, - спасьцярог Антось.
– Алi-ж чаму гэта па абразе?
– дамагалася Аўдоля.
– Што гэта было тутака, Пракоп?
Бахмач маўчаў. Ён дрыжэў пры стале, мусiць ня могучы вярнуць раўнавагi.
– Тата малiўся да Прадславы Апрасiньнi, ня мог гарэлкi зь iмi пiць, от што, - тлумачыў Янук.
– Дык што-ж, малiцца няможна?
– заўважыў Алесь.
– А чаму яны яго змушалi, за што гарэлку пiлi?
– За таварышча Сталiна й асвабаждзеньня, во за што... I Лявон ды Косьцiк пагражалi тату, што за таварышча Сталiна й за асвабаждзеньня трэба пiць да самюсенькага дна, а калi ён ня вып'iць, дык яны яму нешта пакажуць. Ну й паказалi, - выказаў адным дыхам Янук.
– А ягодка-ж мая, нявiданае-няслыханае, - охкала Аўдоля.
– А дзе-ж гэта яны самагонку бралi, сынок?
– Ды ў вашага-ж купiлi, - адказаў Янук, - мяне пасылалi.
– У Тодара?
– зьдзiвiлася Аўдоля.
– А ў каго-ж, - адказаў Янук.
– I колькi-ж ён узяў зь iх?
– узрастала Аўдолiна цiкавасьць.
– Цэлы чырванец.
– Ты, хлапец, мусiць брэшаш. Быць гэтага ня можыць!
– запратэставала пахатуха.
– Цётка Аўдоля, што гэта гавораце? Я вам сабака, цi што?
– дзёрзка адказаў Янук.
– Ну я-ж яму пакажу, я-ж яму вушы абарву!
– усхадзiлася жанчына.
– А казаў-жа, што нiма. Ды яшчо самагонку прадаець, каб абразы бiў гэты...
Яна спынiла кленiчы, каб лiшняга не сказаць, разглядалася навокал, быццам спагады шукаючы. Раптам крутнулася й выходзячы моцна стукнула дзьвярмi.
– От-жа й баба, - цiха сказаў Антось.
– I ўдаець нiбыта нi знаiць, што Тодар самагонку гонiць i прадаець. Сука! Як гэта ей ня стыдна!
– Дзе ў яе той стыд, - спасьцярог Алесь.
– Глядзi, унь ўжо пэўня ў Пiлiпiхi пра гэта ўсё барабанiць. Скора цэлая вёска знаць будзiць. I якi чорт яе сюды прыгнаў?
– А нiхай усе знаюць. Чаго хаваць?
– сказаў Антось.
– Дай во гэтай нечысьцi дарогу...
– Эх, Антось, ты Антось, - пачаў Алесь, - здаецца й вялiкi й разумны ты, а як малы гаворыш. Ну нiхай цэлая вёска знаiць, нiхай i дзесяць вёсак знаiць, дык што iм, басякам, дарогу хто загародзiць? Ня вiдзiш, што робiцца? Басота да карыта дабралася. Iх права, iх сiла, робяць што хочуць, от як...
– Праўду ты, Алесь, кажаш, - памаўчаўшы адказаў Антось, - басота сiлу цяперака маiць. Дзяржыцiся, людзi добрыя!
Мужчыны прыселi ля стала й пачалi пытацца гаспадара пра гэну дзiўную вiзыту. Янук доўга стаяў, пазiраў на старэйшых. Да вушэй даляталi беразборлiвыя гукi. У вачох стаяла постаць дрыжачага, прыбiтага, некалi ўстойлiвага бацькi.
Пачалi дрыжэць вусны, нешта моцна цiснула сьлёзы з вачэй. Ня памятаў калi выбег з хаты, мiнуў гумно. Азiрнуўся за Тапсiкам i моцна забалела ў грудзёх. Ужо прытулiўшыся да магутных плячэй Архiпа, даў волю сьлёзам. Лёгкiя дрыжыкi юнацкiх плячэй сунiмалiся на стыку з камлём Архiпа. Запаволiлiся сьлёзы й моцна, да болю сьцiснулiся кулакi.
Як праз туман, нейкая дзiўная, у гэтым сьвятле нiколi раней нябачаная, распрасьцерлася ў начоўках вёска Лiтоўцы. Новая вёска, з новым затоеным дыханьнем, няпэўым поступам у таямнiчае заўтра.
19
Барабаншчына па падрыхтоўцы да выбараў "дзiпутатаў у народны сход", што меўся ў Беластоку адбыцца, трымала ў бесьперапынным млiве языкi партыйных палiтрукоў на працягу даўгiх васеньнiх вечароў.
– Самi дадiте кандiдатов, самi i iзберать будете, - пялiўся Маршалкаў у суправодзе Косьцiка, Лявона й Пятуха.
– Онi, значiтся этi вашi лучшiе сыновья i дочерi, отождествлят ваше многолетнее стремленiе к прiсоедiненiю к родiне нашей, могушчественному Советскому Союзу... Вы воплотiтесь в одно тело с нашей родiной i станет ваша мать родная на зашчiте вашiх iнтересов, а тогда...
Ад "тогда" пачыналася пералiчваньне "благаў", што вось гэтта за парогам чакалi. Варта адно дзьверы адчынiць, як тыя "блага" у хату хлынуць. Пiпку пакурваць i ў столь пляваць будзеце, а "айцец народаў" лепш чымся сам Архангел Стораж вас забясьпечыць.
Маршалкавы вочы мутнелi, твар пакрываўся аўрэоляй сьвятасьцi, калi згадваў як цяжка было раней i якi рай павiнен настаць. Жанчыны пускалi сьлёзы, у куты хусьцiнак чмыхалi. Неяк аднойчы падачас пералiчваньня тых "благаў", што скора ў Лiтоўцы быццам мелiся прычыкiльгаць, ня вытрымаў Антось Дзяркач.
– Гэты куды гладзей за дубовiцкага абуха брэшыць.
Сыкнулi збоку на Антося жанчыны. Дзяцюк агледзеўся й пашкадаваў, што так неасьцярожна выказаўся. Многа хто ледзь рогат стрымаў.
Калi-ж Маршалкаў гаварыў пра "лучшiх сыновей i дочерей" дык ня цямiлi людзi пра каго была мова.
– У вас замечательныя людi есть, коммунiсты й беспартiйные, - паясьняў савецкi камiсар.
Цэлы цымус - i пра гэта неўзабаве лiтоўскiя даведалiся - палягаў у тым, што пануючая камунiстычная партыя й народ рознымi меркамi "замечательных людей" бралi. Дык немалое было зьдзiўленьне, калi на адны, перадвыбарным вечары Сымон Пятух на гэны "народны сход" кандыдатамi Косьцiка й Лявона паставiў. Многа каторыя на залi вушам сваiм ня верылi ды нiхто супярэчыць не асьмелiўся. Трэба-ж было ўсяго двух кандыдатаў i вось сам каравы Сымон, пэўне-ж па загаду зьверху, "лучшiх сыновей" высунуў. Зiрнулi людзi на Пракопа Бахмача, што ў куце маўклiва побач Алеся сядзеў. Пра тое як Косьцiк зь Лявонам яму абраз пабiлi й пабандыцку напаiць намагалiся, вестка шырака па людзях пайшла.