Чарадзейныя яблыкі
Шрифт:
Пачуўшы апошнія словы, панна Марыя пераканалася, што княгіня бачыла яе раніцою з Янам. Трывога яе ўзмацнілася.
— Не думаю, што ты так хутка забудзеш гэтага прыгожанькага нявольніка, — заўважыла княгіня. — На тваім твары можна было прачытаць такую асалоду! І ўсё-такі табе прыйдзецца яго забыць. Завядзі лепш сабе сабачку.
Міжволі з вачэй панны Марыі паліліся слёзы. Яшчэ ніколі так адкрыта не тапталі яе святых пачуццяў. Яе прыгняталі не толькі словы княгіні, але і з'едлівы яе тон. Аднак апраўдвацца яна не збіралася.
— Бачу, ты не разумееш мяне, — як бы чытаючы яе думкі, даводзіла сваё княгіня. — Ладна, скажу прасцей. Твая няхай сабе хоць і мізэрная фрывольнасць у адносінах з гэтым халопам зневажае нас з князем. Падумай пра асуджэнні, якія могуць пасыпацца на Эрдзівілаў! Ёсць гразь, якую не можа змыць нават час!
Панна Марыя закрыла твар далонямі, заплакала. Яна не лічыла сябе вінаватаю і не заслугоўвала такога папроку. І потым, з абурэннем думала яна, няўжо яе пачуццё можна назваць «фрывольным»! Яна і Ян ведалі адно аднаго з дзяцінства. Няўжо вінавата яна ў тым, што сэрца яе так прыкіпела да гэтага хлопца! Што магла яна цяпер змяніць!.. Панна Марыя раптам падумала, што ёй, нягледзячы ні на што, варта трымаць сябе ў руках, бо, праяўляючы слабасць, яна дае повад княгіне пераканацца ў яе вінаватасці. Яна ўзяла хустачку і старанна выцерла рэшткі слёз.
Так і не дачакаўшыся апраўданняў, княгіня прадаўжала:
— Мы, Эрдзівілы, з асобай гліны. На нас глядзяць усе. А таму нам варта асабліва клапаціцца аб сваім гонары. Таму я і папярэджваю цябе: узваж свае паступкі і навучыся паводзіць сябе прыстойна, як прадстаўніца знакамітага роду. Пасля будзе позна. Калі ты не прыслухаешся да маёй парады, ты загінеш.
Старая княгіня сказала пра пагібель у алегарычным сэнсе, маючы на ўвазе вечнае асуджэнне. Але панна Марыя ўспрыняла гэта інакш. Незнарок кінутая фраза рэхам паўтарылася ў яе свядомасці. На гэты раз панначка не вытрымала. Яна паднялася і рашучым голасам адказала:
— Мяне няма ў чым вінаваціць! І не смейце зневажаць мяне! Вы нічога не ведаеце!..
Панна Марыя дала ёй зразумець, што яна самастойная ў сваіх паводзінах і што падпарадкоўвацца нікому не збіраецца. Твар панначкі палыхаў румянцам, а вочы выказвалі рашучасць і ўпартасць. Не жадаючы працягваць размову, якая зневажала яе, панна Марыя павярнулася і выйшла з будуара.
Калі дзверы зачыніліся, княгіня адкінулася на спінку крэсла. Чорныя зрэнкі яе вачэй забегалі, як ртутныя шарыкі. Яе ахапіў гнеў: даўно ніхто не пярэчыў ёй, і яна гатова была разарваць панну Марыю. Княгіня ўдарыла кулаком па падлакотніку крэсла і прашыпела:
— Ну што ж, давядзецца мне з табою паваяваць.
XV
У тую ноч панне Марыі прысніўся зноў Ян…
Яны прайшлі з ім па паркавай алеі, перабраліся праз мост, пасля чаго апынуліся на паляне перад Паповай горкай. Іх маніла да сябе каплічка. Здалёк ад яе зыходзіла ззянне, быццам ад узыходзячага на гарызонце сонца. У панны Марыі было такое адчуванне, быццам яна лятала над зямлёю. Ёй было лёгка, яна адчувала сябе вольнай і шчаслівай. Ян ішоў побач з ёю, паглядваў на яе і стрымана ўсміхаўся. Гэтая яго ўсмешка — такая знаёмая ёй — памнажала яе асалоду. Панначка была ўпэўнена ў яго вернасці. Не адрываючыся, яна глядзела на яго, і ёй хацелася пераймаць яго. Лёгка, не кранаючыся зямлі, яны ўзабраліся на ўзгорак, прыблізіліся да расчыненых дзвярэй капліцы. Пазалочаны купал, крыж, вокны і сцены зіхацелі так, што асляплялі вочы.
Зайшоўшы ў капліцу, панначка і Ян апусціліся ў цэнтры залы на калені. Абодва пераглядваліся, перасмейваліся, быццам шчаслівыя дзеці. Яны з'явіліся сюды, каб павянчацца. Усміхаючыся, яны прыблізіліся адно да аднаго, пакуль, нарэшце, не апынуліся ў абдымках. Асалода абдымкаў прымусіла іх забыцца…
Але ў хуткім часе нешта быццам бы штурханула абоіх: яны пачулі стогны, пасля чаго імгненна ўскочылі і азірнуліся. Толькі цяпер панначка ўбачыла, што паўз сцен ляжаць на гранітнай падлозе нейкія людзі ў адзенні з суровага палатна. Нехта стагнаў, нехта працягваў рукі, молячы аб дапамозе. Прыціскаючыся адно да аднаго, панна Марыя і Ян паспрабавалі выбрацца на вуліцу. Але тут высветлілася, што зрабіць гэта не так ужо і проста: ім не было дзе ступіць! Людзі падпаўзалі і хапалі іх за адзенне. Радасць парачкі змянілася страхам. Ногі іх зрабіліся цяжкімі і перасталі слухацца. І ўсё ж такі закаханыя з вялікімі намаганнямі прабіраліся да дзвярэй. Нарэшце нехта заплёў ім ногі. Абодва паваліліся і ў той жа час пераўтварыліся ў цені. Панначка азірнулася і ўжо не ўбачыла свайго Яна. І тады яна закрычала! Аднак і тут здарылася невытлумачальнае: яна не пачула свайго голасу! Толькі ціхі стогн вырваўся з яе грудзей. Ёй стала цяжка дыхаць, цяжка было ўзняць рукі, галаву. Здавалася, што яна правальваецца ў пашчу нейкай пропасці…
Прачнуўшыся, панна Марыя ўжо да раніцы не магла заснуць. Сон, такі шчаслівы ўпачатку, перапыніўся на сапраўдным кашмары. Разам з прабуджэннем да яе вярнуліся невясёлыя думкі. Са шкадаваннем яна падумала пра тое, што ёй няма з кім падзяліцца: ні пан Гнезскі, ні пан Кржыш, якімі б добрымі яны ні былі, не змогуць вярнуць ёй ранейшага супакаення. Гэта мог зрабіць толькі Ян. Упершыню яна адчула пачуццё болі ад адзіноты…
XVI
Пан Гнезскі прыйшоў у захапленне, калі ўбачыў новую белую сукенку панны Марыі. Доўгая, карункавая, яна была ўпрыгожана на грудзях тонкаю залатою вышыўкаю, якая была працягам завітых у локаны валасоў, якія рассыпаліся па яе плячах. Тонкая шыя панны Марыі была адкрытая і, як патрабаваў этыкет дзявоцтва, без упрыгажэння.
Гнезскі так і прытанцоўваў вакол панначкі. Ён прымушаў яе то сесці ў крэсла, то стаць каля акна або сцяны. Ён не адрываў ад яе свайго позірку. Тонка адчуваючы прыгажосць, мастак заўсёды пры сустрэчы з паннай Марыяй моцна хваляваўся. У такія хвіліны на яго находзіла натхненне. Яму хацелася працаваць: ён спяшаўся адлюстраваць тое, што здавалася яму мімалётным, непаўторным. Яму хацелася выказаць тое, што ён бачыў на свае вочы. Але ён не ўмеў прыгожа гаварыць, таму выказваў сваё захапленне з дапамогаю бясконцых эскізаў.
Маладую панну смяшылі яго паводзіны. Яна не магла лічыць мастака старым. Але наўрад ці разумела яна, якую страсць абуджала ў гэтага эмацыянальнага, уражлівага чалавека.
— Ваша сукенка проста цудоўная! — гаварыў Гнезскі.— Незвычайна цудоўная. Не хапае толькі…— ён раптам прыпыніўся, пачасаў затылак, — не хапае толькі нейкай невялічкай дэталі, штрыха, кропкі.
Здавалася, быццам ён размаўляў сам з сабою. Панна Марыя не разумела яго. Сукенка сапраўды была цудоўная. І яна ведала, што белы колер ёй да твару. А таму незадаволенасць мастака бачылася ёй дзіўнай.
— Трымайце. — Гнезскі падаў ёй чорны веер. — Развярніце… Так… Так… Не! Давайце сюды.
Ён забраў веер і падаў панначцы капялюшык з пяром.
— О не! Далоў! — тут жа патрабаваў ён, загадзя ўбачыўшы, што капялюшык не падыходзіць.
Штосьці, бясспрэчна, хвалявала яго. Ён адышоў у зацененую частку майстэрні, туды, дзе захоўваліся мальберты і палатно, сеў на стул і, гледзячы на панначку, вінавата ўсміхнуўся.
— Не атрымоўваецца, — прызнаўся ён.
Панне Марыі стала шкада яго. Яна хацела сказаць яму што-небудзь ласкавае. Але Гнезскі раптам ускочыў, падбег да стала і ў запале ўдарыў па ім кулаком! Вазон, які стаяў пасярэдзіне стала, падскочыў, нібы жывы, і перакуліўся…