Эр ки?и уонна дьахтар
Шрифт:
Уол ааны тттр аан, аан айаар бачыыкаларын хаалларда, ол кэнниттэн дьиээ сэрэнэн сыбдыйан, Шолохов статуэткатын илиитигэр ылан ыаранатта – мрамор кыра олбохтоох, хараа кырааскалаах ылтаын буолан лис курдук, кэтээр: «ск. Арапов Г.Е.» диэн суруктаах, тттр уурда, онтон оох рднээи кстрлэни аспытыгар миин сыта саба биэрдэ. чгэй, олус чгэй! Оок-сиэ, кэргэннээх буолар диэн бэрт да эбит!
Сис туттан, оох эркинигэр сыстан турда, уун-утары кыыстаах уол бугул тэллээр кхслэринэн сыстан сылаанньыйан олорор хартыыналара, ити курдук кинилэр Ксеньятынаан эмиэ баран ииэхтэрэ буоллаа олох суолун устун бэйэ-бэйэлэригэр йнн, тохойо кырдьыахтарыгар диэри…
6
Кн кэлэн, саахсаа сайабылыанньа биэрбиттэрэ,
Кыыдаан кыын обургу муустаах кырыанан илгистэн, тымныынан силлиэрэн кэлэ охсубута. Сайсарыга Бэргэннээх олорор ыалларын олбуорун иэ ыраастык крдьллбтгэр сиппиир уонна туора крдьэх анньыллыбыттар. Олбуор иигэр онтон атын туох да суох, уу чуумпу, бгн Ксеньята тоо эрэ хойутаата, Бэргэн сарсын буолуохтаах сэминээргэ бэлэмнэнэригэр, бэйэтэ да йдбтнэн, тннгнэн таырдьаны одуулаа олорор буолар. Бэйи, бу кыыс тоо хойутаата, рээ бпптэ да син балачча буолбута чахчы. Уулуссаа массыына тыаа тохтообутугар, эмиэ кр тстэ – кэлииккэ аылынна уонна буут эти скпт Дьарааын улахан дьиэтигэр клкччйдэ, кэнниттэн кууллааы туппут кии батыспыт. Ити аата, ыаллара тыаттан кэллээ, лааппыларга эт тамты эстэн, билигин тыаттан ситимнээх дьон эттэрин-ттэрин булунан олороллор. Эбэтэр ити Дьарааын курдук, кэлэри-барары, ылсары-бэрсэри сатыыр дьон, хантан эрэ эти-балыгы аалан бааарга илдьэн атыылаан, син п-харчы булуналлар быыылаах.
Бэргэн биирдэ киниттэн эт атыылааары ыйытан баран, сыаната ыарахана бэрдиттэн чаыйбыта: «Устудьуон дьоо кыратык чэпчэппэккин дуо?» – диэбитигэр киилэрэ: «Миэхэ устудьуона-миниистирэ, нууччата-сахата син биир, сыана уларыйбат, харчы сыта суох», – диэн кэбиспитэ. Кэлин сс толуон олохтоон абыраатылар, ол иннинэ ыарахан кэмнэр этилэр, ханна эрэ эт тахсар сураын ииттэхтэринэ киээ кэлэн уочараттыыллара уонна мааыын сабыллыбытын кэнниттэн уот отто-отто, к хараа тн уочараттаан таырдьа хоноллоро, ол кэнниттэн мааыын аылларыгар, ааны к анньа сыан, ойоос тостор улахан уочаратынан иирдьэ кутулла тэллэрэ. Дьэ итиннэ араас айдаан, этиии тахсар – быа киирэ сатааын, хас да сиргэ уочаратттааын, билсэр дьонун: «Манна турбута», – дии-дии уочаракка быа киллэрэргэ холонуу, аны эт бтэн эрэр диэн, уочараттара тиийбэккэ хаалар куттала, ол аайы ардыраыы барыта баар. Оннук дьаабыланан, урааннаах уун кн быа тэбинэн туран, киээ мааыын сабыллыыта биирдэ ыырар-ымсыырдар атыылаааччыга тиийэн, биир кииэхэ тиксэр икки киилэ эттэрин сыыынан бтэ тураллара.
Бэргэннээх ксн балык кэнсиэрбэтин ылан миин оостоллор, син миин испит курдук буолаллар, ол курдук инчээй тирбээ быстыбатынан сыккыраан олордохторо. Толуонтан ураты, таайа биирдэ эмэтэ эт бэрсэр буолан абырыыр. Кини таайа кэпсииринэн, 70-с сылларга диэри араас эт, халбаыы дэлэй , уочарат суох, рлммт кырбастартан анал биилкэнэн дьл анньан, сблээбиттэрин талан ылаллар эбит, ол соотохто ханна мэлис гынан хаалбытын бэйэлэрэ да бэркиииллэр.
Саа ыал дьиэлэригэр уруккуттан эбиллиилэрэ диэн – прокаттан уларсыбыт суох тэлэбиисэрдэрэ биир муннугу барытын кнтээбит. Киээ оохторун оттон баран, кыараас дьиэлэрэ сыыйа сылыйан барарын ктэ сытан, тэлэбиисэрдэрин крллр, онтукаларын «аан дойдуга тннк» диэн, хаан эрэ Бтр ыраахтааы Петербург куораты тутан баран, «Европаа тахсар тннк» диэбитин маарыннатан ааттыыллара.
Бэргэн экрана харааран турар тэлэбиисэрин крбхтт, билигин кинилэр сериал диэн хас киээ ахсын субуруччу саланан барар киинэлэри крн, ханна эрэ ыраах Латинскай Америкаа буолар дьоннор рлэринэн-кыалаларынан олороллор, киээ киинэ кэллэр эрэ ыаллар бары тэлэбиисэрдэрин иннилэригэр хатаналлар…
Санаатын ситимин быан кэлииккэ тыааабытыгар, Бэргэн тннккэ сыстаат, срээ рнэн туолла – кырса саалаах сонноох уонна эмиэ оннук бэргээлээх дооро барахсан маан хаартан да ыраастык туналыйа сырдаан иэр. Маан хаар н ып-ыраас Ксеньята туртаныы дайан иэрэ чгэй дааны… Кэргэнэ илиитигэр суумкалаах, онтон суон халбаыы ууга кстр. Ити халбаыы сыралаах уочарат тмгэр ылылыннаа, ол иин Бэргэн Ксеньятын хайгыы санаата: «Оок-сиэ, доорум барахсан тлх р уочаракка турбута буолуой…» Ити кэмэ кыыс ыксаан-бохсоон ахан ааны аста, р туман дьиэлэрин иин кдэриктийэ толордо.
– Бэргэн! – диэтэ кыыс, тааын да устубакка эрэ, – бу аттыбытынааы мааыыа халбаыы киллэрбиттэригэр тбээн, хата, тигистим, аны киээ сымыыт тахсар , онно эмиэ уочараттаатым, билигин ааан баран иккиэн барыахпыт, онно уочараккын булларан баран, мин кэлиэм. Хата мааыын дьиэбититтэн чугас, онон сымыыт тахсыар диэри хардары-таары туруохпут…
«Эмиэ эт, халбаыы айдаана, – Бэргэн сибилии р ктллбт иэйиититтэн туох да хаалбакка, сииктии симэлийдэ, – бу туох ааттаах иэдээнэ тблээтэ, бачча улахан дойду эрээри, нэилиэнньэтин аатар эти-халбаыыны оорон тааарар кыаа суох, соторутааа диэри барыта баара дии, уларыта тутуу диэн сааланыаыттан ханна барыта стэн хаалбыт бэйэтэй…»
Ксенья тиэтэлинэн килиэби бысталаата, арыы сыыын уонна мэлии саахары уурталаата, муора бытархай балыгыттан кэнсиэрбэни аста. Онтон атын кии сонургуур астара суох буолла, иккиэн утарыта крсн олорон саахардаах, арыылаах килиэптээх хара чэй истилэр, биилкэнэн килиэпкэ балыгы сыбыы-сыбыы сиэтилэр, онтон Ксенья ыйытта:
– Сарсыы сэминээргэр бэлэмнэнни дуо?
– Оттон син, – диэн хоруйдаата Бэргэн уонна тннгнэн крбт сонунун кэпсээтэ. – Ыалбыт хантан эрэ атаынан эт аалла.
– Абыраммыт дьоннор, – диэн баран Ксенья э тыынна, – бу олоххо Дьарааын курдук кэлэр-барар дьон эрэ этээ олорууулар. Оттон бииги курдук тыаттан улахан кмт суох устудьуоннар ас-таас булбакка улаханнык эрэйдэнииибит быыылаах, рэхпитин бтэрэн, лэит буоллахпытына р харахпытын дьэ р крр инибит.
– Тыаа да олох лаппа кытааппыт дииллэр, сопхуостар эстэн эрэллэр , судаарыстыба аны харчы биэрбэт буолан, сопхуос лэиттэрэ хастыы да ый хамнастарын ылбакка букатын иэдэйбиттэр, ол иин биирдиилээн ыаллар тмсэннэр бааынай хааайыстыба диэни тэринэн эрэллэр .
– Оччоо тугуй? Сопхуостар эстэллэр дуу?
– Оннугар тиийэр.
– Дьэ дьикти эбит, оччоо былыргы курдук бытархай хааайыстыбаа к буолсу, итиччэтигэр хаппыталыыыма тннбт дии?
– Кэбис, доор, аньыыны саарыма, – диэн Бэргэн кэргэнин буойда, – аны тылбытыттан ыйана сылдьаайабыт, «бассабыыктар бараммат кстээхтэр» диэн этэллэр дии, Сэбиэскэй былаас оннук судургутук сууллубата буолуо ээ. Хата, олоруохтааар тэлэбиисэрбитин холбуохха.
Тэлэбиисэр экрана сырдаабытыгар, иккиэн саата суох ону одууластылар – сонуннары биэрэ тураллар эбит, Горбачев хайа эрэ омук сиригэр уулуссаа хааман нэлэлдьийэ-хотолдьуйа сылдьан, дьоо тугу эрэ кэпсиир, кэргэнэ Раиса аттыгар туран, кини хас биирдии тылын бэркэ болойон истэр. Онтон атын сирдэртэн кадрдар элэнэстилэр – баыйар ксэ армяннар олорор Нагорнай Карабаы Азербайджантан таааран, Арменияа киллэрии туунан олохтоох армяннар туруорсууларыттан сылтаан иирээн, миитиннэр, эбиитин Арменияа сир хамсаан, урусхал ортотугар сытар дьиэлэр, ону Азербайджаа сэтэрээччилэр баар буолуулара…
– Ээ, абааыны сабан кэбис, – диэтэ Бэргэн, – туох аанньа сонуну кэпсиэхтэрин, хата халбаыыга тиксбиккин, маладьыас, аны сымыыт ылларбыт…
– Ыарахан да кэмнэр кэлэн эрэллэр быыылаах, тыаа сопхуос суох буоллаына дьон хайдах олорор? – диэтэ Ксенья тарбаын рдгэр кураанах блэтин эргичитэ-эргичитэ, ол ойуутун кыастаа олорон, – рэхпитин бтэрдэхпитинэ, куораттан нааа ырааппатарбыт бэрт буолуох этэ…
– Чэ, бастаан рэхпитин бтэриэххэ, уоннааыта бэйэтэ кстн ииэ этэ буоллаа…
Ити курдук уку-сакы чэйдээн баран, мааыыннарыгар бардылар, лаарга диэри хаста да эргийэн тиийэр ууннаахай уочарат субуллубут, Ксенья тиийэн, ким кэнниттэн ханна турбутун булла, иккиэн уун синньигэс уочаракка кн быа турардыы дьиппиэн крнэрин ылыннылар.