Казкi (на белорусском языке)
Шрифт:
Дарога ляжала праз алiўкавы гай, i здавалася, што едзеш дзе-небудзь на радзiме, памiж роднымi вузлаватымi вербамi. Хутка карэта спынiлася каля адзiнокай гасцiнiцы. Ля варот яе сядзела мноства жабракоў-калек, i самы бадзёры з iх здаваўся "дасягнуўшым сталасцi старэйшым сынам голаду". Адны калекi былi сляпыя; у другiх высахлi ногi - гэтыя поўзалi на руках; у трэцiх на знявечаных руках не было пальцаў. Быццам сама галеча цягнулася да падарожнiкаў з гэтай кучы рыззя i лахманоў. "Ессеlenza, miserabili!"* хрыпелi яны, паказваючы свае выродлiвыя канечнасцi.
* Пан, дапамажы няшчасным! (iт.).
Падарожнiкаў сустрэла гаспадыня гасцiнiцы, босая, непрычасаная, у бруднай кофце. Дзверы ў пакоях трымалiся на вяроўках, пад столлю пырхалi кажаны, цагляная падлога была ўся на вышчэрблiнах, а смурод стаяў такi, што хоць сякеру вешай...
– Лепш ужо няхай яна накрые нам стол у стайнi, - сказаў нехта з падарожнiкаў.
– Там, прынамсi, ведаеш, чым дыхаеш.
Адчынiлi акно, каб напусцiць свежага паветра, але тут у пакой працягнулiся высахлыя рукi i пачулася адвечнае ныццё: "Ессеlenza, miserabili!".
Сцены пакоя былi спрэс спiсаны, i палова надпiсаў брудна лаяла "цудоўную Iталiю".
Прынеслi абед: вадзянiсты суп з перцам i прагорклым алiўкавым алеем, пасля прыпраўленую такiм жа алеем салату i, нарэшце, нясвежыя яйцы i смажаныя пеўневыя грабеньчыкi - у якасцi ўпрыгожання банкету; нават вiно здавалася не вiном, а нейкай мiкстурай.
На ноч дзверы забарыкадзiравалi чамаданамi, i аднаму падарожнiку даручылi стаяць на варце, а астатнiя заснулi. Вартавым аказаўся студэнт-багаслоў. Ну i духата была ў пакоi! Гарачыня нясцерпная, камары, - а тут яшчэ "miserabili", якiя стагналi ў сне, перашкаджаючы заснуць.
– Так, падарожнiчаць, канечне, было б нядрэнна, - уздыхнуў студэнт, - каб не было ў нас цела. Няхай бы яно ляжала сабе ды адпачывала, а дух лятаў бы, дзе яму заўгодна. А то, куды б я нi прыехаў, усюды журба смокча мне сэрца. Хацелася б чагосьцi большага, чым iмгненная радасць быцця. Так, так, большага, вышэйшага, найвышэйшага! Але дзе яно? У чым? Што гэта такое? Не, я ўжо ведаю, да чаго iмкнуся, чаго хачу. Я хачу прыйсцi да канечнай i шчаслiвейшай мэты зямнога быцця, самай шчаслiвай з усiх.
Толькi ён вымавiў апошнiя словы, як апынуўся ў сябе дома. На вокнах вiселi доўгiя белыя фiранкi, пасярод пакоя на падлозе стаяла чорная труна, а ў ёй смяротным сном спаў багаслоў. Яго жаданне споўнiлася: цела яго адпачывала, а душа вандравала. "Нiкога нельга назваць шчаслiвым раней, чым ён памрэ", сказаў Саламон; i цяпер яго словы зноў пацвердзiлiся.
Кожны памерлы - гэта сфiнкс, неразгаданая загадка I гэты "сфiнкс" у чорнай труне ўжо не мог адказаць на тое пытанне, якое ён сам сабе задаваў за два днi да смерцi.
О, злая смерць! Ты ўсюды сееш страх.
Твае сляды - магiлы ды маленне.
Дык што ж, i думка знiшчаная ў прах?
А я нiкчэмная здабыча тлення?
Што стогнаў хор праз цемру i слату!
Ты адзiнока доўгi век пражыў,
I лёс быў твой цяжэйшы за плiту,
Што на магiлу нехта палажыў.
У пакоi з'явiлiся дзве жанчыны. Мы iх ведаем: то былi фея Смутку i веснiца Шчасця, i яны схiлiлiся над памерлым.
– Ну, - спытала фея Смутку, - многа шчасця прынеслi чалавецтву твае галёшы?
– Што ж, таму хто, ляжыць тут, яны, прынамсi, далi вечную асалоду! адказала фея Шчасця.
– О, не, - сказала фея Смутку.
– Ён сам пайшоў са свету раней свайго тэрмiну. Ён яшчэ не настолькi акрэп духоўна, каб авалодаць тымi скарбамi, якiмi павiнен быў авалодаць па самiм сваiм прызначэннi. Ну, я акажу яму дабрадзейства!
– I яна сцягнула галёшы са студэнта.
Смяротны сон перапынiўся. Мярцвяк уваскрэс i падняўся. Фея Смутку знiкла, а з ёй i галёшы. Напэўна, яна вырашыла, што цяпер яны павiнны належыць ёй.
КВЕТКI МАЛЕНЬКАЙ IДЫ
– Бедныя мае кветачкi зусiм завялi!
– сказала маленькая Iда.
– Учора ўвечары яны былi такiя прыгожыя, а цяпер апусцiлi галоўкi! Чаму гэта? спытала яна студэнта, якi сядзеў на канапе.
Яна вельмi любiла гэтага студэнта, - ён умеў расказваць дзiвоснейшыя гiсторыi i выразаць з паперы цiкавыя карцiнкi: сардэчкi з малюпасенькiмi танцоўшчыцамi ўнутры, кветкi i выключныя палацы з дзвярыма i вокнамi, якiя можна было адчыняць. Вялiкi мастак на забавы быў гэты студэнт!
– Што з iмi здарылася?
– спытала яна зноў i паказала яму свой павялы букет.
– Ведаеш што?
– сказаў студэнт.
– Кветкi выправiлiся ноччу на баль, вось i апусцiлi цяпер галоўкi!
– Ды цi ж кветкi танцуюць!
– сказала маленькая Iда.
– Танцуюць!
– адказаў студэнт.
– Па начах, калi навокал цёмна i мы ўсе спiм, яны так весела скачуць адна з адной, такiя балi наладжваюць - проста дзiва!
– А дзецям нельга прыйсцi да iх на баль?
– Чаму ж, - сказаў студэнт, - бо маленькiя маргарыткi i ландышы таксама танцуюць.
– А дзе танцуюць самыя прыгожыя кветкi?
– спытала Iда.
– Ты ж бывала за горадам, там, дзе вялiзны палац, у якiм летам жыве кароль i дзе такi дзiўны сад з кветкамi? Памятаеш лебедзяў, якiя падплывалi да цябе за хлебнымi крошкамi? Вось там i бываюць сапраўдныя балi!
– Я яшчэ ўчора была там з мамай, - сказала маленькая Iда, - але цяпер на дрэвах больш няма лiсця, а ў садзе няма кветак. Куды яны падзявалiся? Улетку iх так багата!
– Яны ўсе ў палацы, - адказаў студэнт.
– Трэба табе сказаць, што як толькi кароль i прыдворныя пераедуць у горад, кветкi адразу ж уцякаюць з саду ў палац, i там для iх надыходзiць вясёлы час! Вось бы табе паглядзець! Дзве самыя прыгожыя ружы садзяцца на трон - гэта кароль з каралевай. А чырвоныя пеўнiкавыя грабеньчыкi становяцца каля iх, стаяць i кланяюцца, - гэта камер-юнкеры. Потым прыходзяць iншыя цудоўныя кветкi, i пачынаецца баль. Пяцынты i крокусы робяцца маленькiмi марскiмi кадэтамi i танцуюць з паненкамi - блакiтнымi фiялкамi; а цюльпаны i вялiкiя жоўтыя лiлеi - гэта пажылыя дамы, i яны сочаць за тым, каб усе танцавалi адметна i наогул паводзiлi сябе прыстойна.