Літоўскі воўк
Шрифт:
Калі даставалі ліст, пакаёўка ўмудрылася выкруціцца — пруткая, ядраная маладзічка — і ўкусіла Хведаса за палец, і ён нават адступіўся ў нерашучасці, але аканом падбадзёрыў яго і Мондрыка:
— Распранайце, што, бабаў ніколі не распраналі?..
Дзяўчыну зноў ухапілі, павалілі, распранулі да сарочкі. Невядома, што было б, каб у Ганны нічога не знайшлі. Магчыма, пан Ежы прапанаваў бы ёй грошы (колькі б папрасіла — дзесяць, сто рублёў) і загадаў бы маўчаць. Але цыдулка знайшла сабе прытулак у гняздзечку паміж гарсэтам і сарочкай. Хведас тоўстымі і бруднымі пальцамі
Аканом разгарнуў паперку. Прачытаў, пажаваў вуснамі. Цыдулка напісана па-польску. Почырк Аксанін, гэта несумненна почырк ягонай жонкі…
«Zautra na zachodzie sonca na naszym miescy».
Падумаў: «Не, польскай мовы мая жонка не вывучыць… Літары польскія, а словы хлопскія…»
Ну што, заўтра ягоная жонка, пашлюбаваная з ім, панам Ежы Ўрбановічам перад святым алтаром, на заходзе сонца… з некім сустрэнецца. «Na naszym miescy…» Значыць, не першы раз.
У вачах пацямнела, галава закружылася. Аканом стаў хапаць паветра ротам, пахіснуўся, і верны Мондрык ухапіў яго за плячо.
Аканом выдыхнуў паветра… Сумненняў няма — ягоная жонка знаходзіцца ў палюбоўнай сувязі — яна здрадзіла яму, яна, увасабленне самой цноты! Добра, што тут, у стайні, у прыцемках, не відаць, што ён збялеў і як у яго дрыгае ніжняя губа — такія яго працялі і боль, і сорам, і крыўда. Здрада жонкі — то ж чыстай вады няслава, dyfamacja. Вось што значыць — браць сабе пару з просталюдзінак… Вабішчэвічы… Якія яны дваране? Адно званне, а так — хлопы! Па-хлопску жывуць, па-хлопску гавораць, па-хлопску мысляць, адпаведна — у іх і хлопская здрадлівая мараль.
Аканом яшчэ раз зірнуў на цыдулку. Ах, як прыго-ожа выведзены літары. Для каго гэтак старалася?! Дамавую кнігу драпае пяром, як кура лапай! Ах, нягодніца з племені хамаў, Вабішчэвічаў, балотных гадзюк, што восенню грэюцца на купінах! А яшчэ шляхецтва дамагаюцца! Быдла і ёсць быдла…
Даў сабе рады з пачуццямі. Не, гонару ў пані Аксаны аж занадта, не на адну шляхцянку хопіць. Яна і прыгожая, як гадзюка, шэравокая гадзюка, і такая ж небяспечная… Ох, як укусіла — пад самае сэрца. Забіць мала, як забіваюць гадзюк, атрутных гадзін, задушыць рагачом якім…
Аканом чмыхнуў, апамятваючыся. Пагрозліва нахіліўся над пакаёўкай, якая зняможана падцягвала спадніцу, шукала гузікаў, завязак, румзала, глытала паветра кароткімі ўдыхамі.
— Каму несла, Ганно?
Пакаёўка зірнула на пана. У яе ляскалі зубы. Але і ў збянтэжанай, падаўленай, у яе вачах разгаралася нянавісць. Здавалася, зараз плюне.
— Не бойся, табе нічога не будзе. — Аканом адхіснуўся ад яе на ўсялякі выпадак. — Адпушчу і ўсё забуду, толькі скажы, каму несла лісточак. Каму, ясачка?
Ганна даланёй выцірала слёзы, якія шчодра каціліся па выпінках шчок. Не данесла, злавілі, выкрылі. Што цяпер будзе?!
— Маўчацьмеш, будзе кепска, Ганно.
— Пан Ежы… Я — дачка Вабішчэвіча… — прамармытала яна.
— Сабачага хваста ты дачка! — ціха праказаў аканом.
Ганна глянула на Ўрбановіча. Глядзела са здзіўленнем — як пан можа гаварыць такія словы. Рот у
— Пан Ежы не можа так са мной абыходзіцца… Я — шляхцянка.
— Ну дык і што з таго? Бізун прыстае і да шляхецкай ср… — аканом паправіўся, — скуры.
— Не дазволю… Нельга… Я — дзяўчына… Пан не асмеліцца… Я… Мы… маршалку Лапу [3] , губернатару… Самому імператару, цару…
— Цару? Ох, як ты, зязюлька, закувала… Ды я і не з такою шляхтаю безмаянтковай разбіраўся. Без парткоў бацька ходзіць — у даматканай світцы! — а яна тарочыць: «Я — шляхцянка!!!» Кажу ж, я і з сапраўднай шляхтай упраўляўся… — Пан аканом падаў дзяўчыне насоўку. — Вазьмі хустачку і не мажся, як дурная хлопка. Не хацеў браць цябе ў дом, бо ты… з гэткімі жывёльнымі замашкамі… Вы без мыла прывыклі мыцца, усё лугам… З нажа ясьцё… Я пусціў цябе ў дом, абмыў, адзеў, у чаравікі абуў, навучыў відэлкай карыстацца, больш-менш прыстойна каля людзей абыходзіцца…
3
Аляксандар Лапа (1802–1869), памешчык Бабруйскага павета, з 1859 года менскі губернскі маршалак шляхты; за дэманстрацыйную адмову ад пасады ў 1863 годзе арыштаваны і высланы ў Пермскую губерню.
— Пляваць, пляваць я хацела на вашыя відэлкі, на ваша панскае абыходжанне… — выціснула з сябе Ганна.
Яе забіралі словы аканома, але аканом не слухаў яе:
— Ды што казаць… Ва ўласную сям'ю пусціў… А ты? О, літасць Боская, дзе твая, дзеўчыно, удзячнасць?.. Каму ты несла гэтае пасланне?
Аканом тыцнуў цыдулку пад нос пакаёўкі, на канцы якога блішчэла сляза.
Пакаёўка не магла гаварыць… Яна да канца не авалодала сабой, і хоць яшчэ слёзы каціліся ў яе ад нядаўняга прыніжэння, а больш ад перапуду, што ўсё так выйшла і знянацку, і гвалтам, — цяпер яна ведала, чаго ад яе патрабуюць, і скеміла, што належала рабіць.
— Што маўчыш?! Кажы! Бізуна хочаш?
— Бо… Бог бачыць, — сказала Ганна. — Пану перад Богам адказваць…
— Перад Богам? Ты ведаеш, што жонкі даюць клятву Пану Богу, што… што… — аканом не дагаварыў, бо не мог вымавіць слова «здрада». Як яму хацелася ўдарыць гэтую хітрую таўстагрудую дзеўку! Апанаваўся, падумаў, сказаў: — Гэта ваш хлопскі Бог такі… Яго і падмануць можна?
— Пан Ежы… Пане… — ужо больш спакойна, выразна праказала дзяўчына. — Тут нічога няма… кепскага… Я не вінаватая, пан Ежы…
— Я сорак пяць гадоў, як пан Ежы, любачка, — прашаптаў пан аканом. — Ты выдатна разумееш, што робіш нягжэчна. Якія таямніцы могуць быць у жонкі ад мужа? Каму яна пісала?
Гэтая «яна», а не «пані Аксана» было Ганне як удар пугаю. Яна — значыць блудніца, лярва і г. д. Заўжды выхаваны і прыстойны пан Урбановіч дайшоў да крайнасці, пераступіў мяжу гжэчнасці. І пойдзе яшчэ далей. Будзе і бізун.
Ад пярэпалаху і хвалявання ў пакаёўкі адняло мову. Яна збялела, а вочы сталі закочвацца пад лоб.