Літоўскі воўк
Шрифт:
Тады — хто?
Ах, чаму па ўласнай згубнай нядбайнасці не выкрыў тыя глупоты раней. Каб спахапіўся ў свой час, не даў бы каханню крышталізавацца…
3. На паштовым тракце
За некалькі дзён да падзеі з цыдулкай старасвецкая грувасткая карэта, перавальваючыся коламі па шматлікіх выбоінах, паўзла паштовым трактам з Пінска ў Давыд-Гарадок. Такія падрысораныя экіпажы, яшчэ з колішнімі аксамітнымі заслонамі на акенцах, раней сустракаліся часта, але
Коні з напругай цягнулі гэты рарытэт, калёсы часта грузлі ў каляінах, налітых ад нядаўніх залеў вадою. На шчасце, паперадзе карэты, як разведчык дарогі, каціўся звычайны сялянскі вазок, упрэжаны касманогім конікам, які мераў кожную лужыну, і тады вазнічы ландары паганяў свае коні смялей.
Наўкола кепскай, прыбалочанай дарогі стаяў сыры, змрочны і маўклівы лес. Густа ўплеценыя хмелем вольхі паныла моклі ў вадзе. Праз дарогу з сытым квактаннем пералётвалі дразды. Часам коні храплі, бунтаваліся, не хочучы ісці наперад. Тады вазнічы ландары злазіў з козлаў, супакойваў коні, а з вазка саскокваў даўгашыі юнак у сурдуце, ішоў наперад і кіем праганяў з дарогі вастравухіх дзікоў, якім унаравіла зрабіць на дарозе качавіла.
Ландара ехала здалёк — з Гдыні, вазок — з Пінска. У вазку акрамя юнака з доўгай шыяй сядзелі яшчэ двое зусім маладых людзей, таксама ў сурдутах, але гімназічных, з гузікамі, на якіх блішчэў двухгаловы царскі арол. Сурдут юнака з доўгай шыяй меў высокую талію і стаячы каўнер. Касцяныя гузікі гэтага сурдута патрэскалі, і палавінкі іх паадляталі. Крысо сурдута зрыжэла або, пэўна, было абпаленым. Па ўсім было відаць, што той, хто насіў гэты колісь чыноўніцкі сурдут, насіў яго з чужога пляча, і быў гэта Ясь Кавалец, манкевіцкі парабак, якому аканом Урбановіч даручыў сустрэць ландару з каштоўным грузам у Пінску і правесці яе да эканоміі. Ясь не меў і семнаццаці, але паспеў пабачыць свет, — год ці два вучыўся ў семінарыі, потым месяцы два пражыў у самой Маскве, але не вытрымаў, захандрыў, і яго вярнулі ў родны край. Тварам юнак быў прыемны, меў тонкія рысы, але бровы заціскаліся ад малейшага ўзрушання. На пераноссі яны стваралі разоркі маршчын, ды і ўвесь лоб рабіўся нейкі буграваты. Псавалі яшчэ юнака вялікія, як у дарослага, крыху нязграбныя рукі. Але як на парабка — не дзіва.
Гімназісты падселі да Яся ў Пінску — абое мелі пераэкзаменоўку. Стась Буевіч — хлопец з доўгім цікаўным носам — запазычыўся ў навуцы па ляноце, а другі — худы, бледнатвары Людовік Бароўскі — па хваробе.
Ад дарожнай нуды юнакоў, усіх траіх, надта цікавілі пасажыры ландары. У ёй сядзеў нейкі сярдзіты пан у наглуха зашпіленым сурдуце і кацялку, гаманлівы малады чалавек у паношанай студэнцкай куртцы і маўклівая, але пасміхастая жанчына. Хто быў надзьмуты пан у кацялку, цяжка было сказаць. Малады чалавек у студэнцкай куртцы называўся Артурам, быў братам Стася Буевіча, які ехаў у вазку. Артур вяртаўся пасля вучобы ў Пецярбургу дахаты, да бацькі. Жанчына выглядала проста жанчынай — твар яе быў прыкрыты вуалькай. Хто яна, адкуль і куды трымае шлях, таксама не знаходзілася тлумачэнняў.
Вазок, запрэжаны шустрым конікам, які ведаў дарогу і ведаў, як ступаць нагамі ў глыбокія каляіны, даўно адарваўся б ад непаваротнай карэты, — паказваць дарогу
Нейкі час гімназісты гаварылі пра хваляванні ў Варшаве, пра цара, Італію, краёвую інсурэкцыю: спрачацца на тэму вольнасці краю можна было бясконца.
— Што б ні казалі, — маракаваў Людовік Бароўскі, — любата мець пашпарт уласнага краю. Жыць, як раней, пры Вялікім княстве… Нашто нам кланяцца Маскве ці Варшаве…
— Ты што, супраць Польшчы? Без Польшчы мы нішто — нуль! — аспрэчыў Бароўскага Стасік.
Калі меншы Буевіч гаварыў, ён запальчыва размахваў рукамі, падымаючы іх вышэй галавы.
— Чаму гэта? Мы і без Варшавы зможам, — пярэчыў Людовік.
— Праз палякаў мы звязаны з Эўропай. Без Эўропы мы дзікі, адсталы край. Вам, палякам, добра…
— Не называй мяне палякам… — крыўдзіўся Людовік. — Я не паляк.
— А хто ты?
— Мы — ліцвіны. Як Міцкевіч…
— Рускія мы, — уступіў у спрэчку Кавалец, які ўсё больш маўчаў, бо не любіў пустасловіць.
— Рускія? — загарачыўся Стасік. — Мо скажы — маскавіты яшчэ… Ты мо і рускі, а я — ліцвін. Ты ў Маскве набраўся маскоўскіх блох, таму…
— А ты аднымі палякамі трызніш… Па-нашаму і гаварыць забыў як. Усё пшэцеш, пшэцеш… А ты такі паляк, як…
— Ану скажы! — пагрозліва загадаў Стасік.
Кавалец змоўк. Сонца стаяла высока ў зеніце, блішчэла на альховых лісцях, у рудой, у іншых месцах чорнай вадзе. Над балотамі, там і сям парослымі купамі лазы, стаяла шызаватая смуга.
— А па мне, — раптам азваўся Кавалец, — ці розніца, які сабака кусае, — масковец, ці поляк?!.
— Ты, Ясю, на людзей так не кажы, — ускінуў руку Людовік. — Людзі, палякі ці расейцы, — не сабакі…
— Дык і праўда, — павярнуўся да Людовіка Кавалец. — Увогуле, у царкве вучаць, што любая ўлада ад Бога. Будуць маскоўцы — добра, палякі — таксама файна. Якая розніца, хто панавацьме над намі? Няма розніцы!
— Вось табе няма розніцы, а мне ёсць, — абурыўся Людовік. — Расея нашле папоў, настаўнікаў, і, глядзіш, стануць нашы ўнукі і дзеці па-маскоўску гавендаць.
— А хоць па-кітайску. — Ясь тузануў лейцамі. — Нашы ўнукі ці там праўнукі ўсё роўна будуць прадухтам нашай зямлі. Во як… Бо сказаў Хрыстос — усё роўна, ці юдэй ты, ці элін.
— Паглядзі на мудруна! — выклікнуў Стасік. — Чуў я, што ты і вершы пішаш… Ды не абы-якія, але духоўныя…
— Ну і пішу, табе дзела?
— Дык і пішы, але ж ты па-руску, па-расейску сачыняеш.
— Мне што, па-пшэцку іх пісаць? — агрызнуўся Кавалец.
— Ты хоць па-хлопску пішы, мне без розніцы, — захіхікаў Стасік, шчыпаючы кончык носа. — Але ж ты пра святое, духоўнае… Недарэмна цябе людзі свяцькам дражняць…
Кавалец са злосцю зіркнуў на малога Буевіча.
— У гімназію табе самы час, Ясю, — уздыхнуў Людовік. — А то занадта мудры. У гімназіі цябе крыху абчэшуць.
— Вас ужо добра абсклютавалі… — азваўся Ясь. — Расея вам не падабаецца…
— Ну дык пачытай нам. Пра Хрыста, фаўна і німфу… — стаў пад'юджваць хлопца малы Буевіч.