Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)
Шрифт:
Яна пачула, як Майет паварушыўся ў яе за плячыма, i зразумела, што ён нахiлiўся па бiлет. Яна хацела павярнуцца да яго, падзякаваць яму, сказаць: "Як цудоўна было б ехаць увесь час на гэтых мяккiх падушках, спаць на гэтым месцы, забыцца на тое, што едзеш працаваць, уявiць, што ты багатая. Нiколi i нiхто не быў да мяне такi добры, як вы". Але словы, сказаныя раней, вульгарнасць яе падазрэнняў нiбыта класавы бар'ер паўсталi памiж iмi.
– Дайце мне вашу сумачку, - сказаў ён. Яна, не павярнуўшыся да яго, перадала сумачку i пачула, як яго пальцы адчынiлi замок.
– Я кладу яго туды. Калi не хочаце скарыстацца iм, - не трэба. Проста прыходзьце пасядзець тут, калi захочаце. Цi паспiце
"Я ўвесь час стомленая, - думала яна.
– Я магла б спаць тут гадзiны".
– Але ж цi змагу я?
– сказала яна здушаным голасам, ледзь стрымлiваючы слёзы.
– За мяне не турбуйцеся, - сказаў ён.
– Я знайду сабе другое купэ. Ноччу я спаў на калiдоры толькi таму, што вельмi хваляваўся за вас: раптам вам спатрэбiлася б мая дапамога.
Яна зноў заплакала, прыхiлiўшыся лбом да акна, прыплюшчыўшы вочы, так што павекi нiбы фiранкамi адсланiлi яе ад перасцярог абазнаных у жыццi сухецкiх бабуль: "Мужчыне трэба толькi адно. Не бяры падарункаў у незнаёмых мужчын". Ёй заўсёды казалi: "Чым даражэйшы падарунак, тым большая небяспека. Нават шакалад i паездка ў аўтамабiлi пасля тэатра, у цемры, вядуць да пацалункаў у губы цi ў шыю, ды яшчэ, бадай што, сукенку памнуць". Ад дзяўчыны чакаюць платы - на гэтым сыходзяцца ўсе парады: на дармаўшчыну нiчога не робiцца. Пiсьменнiкi наконт Рубi М. Эйрэс* могуць сцвярджаць, што цнота каштуе даражэй за рубiны, аднак на самай справе цана нявiннасцi футра цi якаясь iншая каштоўная рэч. Нельга ж узяць футра ў мужчыны i не пераспаць з iм: не пераспiш - ён будзе незадаволены. Так кажуць усе пажылыя жанчыны. А гэты чалавек заплацiў дзесяць фунтаў.
* Рубi М. Эйрэс (1883-1962) - папулярная ў 20-я гады ангельская пiсьменнiца, аўтар бульварных раманаў.
Ён узяў яе за локаць.
– Што з вамi? Вам блага?
Яна згадала руку, якая ўзбiвала падушкi, шоргат яго крокаў, калi ён выходзiў з купэ. I паўтарыла:
– Але ж цi змагу я?
– Аднак на гэты раз яна нiбыта прымушала яго сказаць нешта i абвергнуць увесь яе жыццёвы вопыт, падказаны беднасцю.
– Ведаеце што, давайце мы зараз сядзем, i я вам нешта пакажу, - сказаў ён.
– Гэта Рэйн.
Ёй раптам зрабiлася смешна.
– Я ўжо здагадалася.
– Вы заўважылi скалу, амаль на сярэдзiне ракi, - мы яе толькi праехалi? Гэта скала Ларэляй. Гейнэ.
– А што гэта - Гейнэ?
– Адзiн жыд, - задаволена ўдакладнiў ён.
Яна пачала забываць пра рашэнне, якое мусiла была прыняць, i з цiкавасцю сачыла за iм, iмкнучыся знайсцi што-небудзь новае ў рысах яго твару, да якога ўжо прывыкла: маленькiя вочкi, вялiкi нос, чорныя напамаджаныя валасы. Часта сустракала яна такiх мужчын, то ў першых радах правiнцыйнага тэатра - ён мог быць афiцыянтам у смокiнгу, то за пiсьмовым сталом у канторы агента па найме, то за кулiсамi пад час рэпетыцыi, то каля службовага ўвахода пасля прадстаўлення; у тэатральным свеце паўсюль гучаў яго то мяккi i лiслiвы, то ўладарны голас. Звычайна такiя мужчыны былi жмiнды i скнары, хоць часам i ў iх здаралiся прыступы высакародства i шчодрасцi, але давяраць iм нельга нiколi. Зычлiвая ўхвала на рэпетыцыi нiчога не значыла: пасля гэтага, седзячы ў сваiм кабiнеце i пацягваючы вiскi, такi чалавек мог сказаць: "Тое дзяўчо з першага рада нiчога не вартае". Яго нельга было ўзлаваць, ён нiколi нiкога не абразiць, нiколi не скажа слоўца больш зняважлiвага, чым "дзяўчо", а паведамленне пра звальненне прыходзiла ў выглядзе надрукаванай на машынцы паперкi, кiнутай у тваю паштовую скрынку.
Магчыма, што ўсе гэтыя рысы характару не перашкаджалi ёй ставiцца да жыдоў добра, бо яны ва ўсiх абставiнах захоўвалi дзiўную абыякавасць, а магчыма, таму,
– Жыды надта артыстычныя, праўда? Ведаеце, амаль увесь аркестр ансамбля "Ата Гёрл" быў з жыдоў.
– Так, - адказаў ён з незразумелай ёй горыччу.
– А вы любiце музыку?
– Я iграю на скрыпцы, праўда, не надта добра.
Ёй здалося, што ў даўно знаёмых вачах з'явiлася нейкае не зусiм зразумелае ажыўленне.
– Мне заўсёды хацелася заплакаць, калi спявалi "Санi Бой", - сказала яна. Яна ведала, што нiколi не можа знайсцi патрэбных слоў, адпаведных яе пачуццям, - яна не магла выказаць словамi, што адчувае, i таму часта гаворыць недарэчы. Вось i тут яна заўважыла, як незразумелае ажыўленне знiкла з яго вачэй.
– Паглядзiце, ракi ўжо няма. Мы праехалi Рэйн, - нечакана сказаў ён. Ужо час снедаць.
Ёй зрабiлася крыху няёмка прызнацца, што яна не пойдзе з iм снедаць, але не стала тлумачыць, а сказала шчыра:
– Мне трэба схадзiць па сакваяж. У мяне там бутэрброды.
Ён пiльна паглядзеў на яе:
– Няўжо вы назапасiлi на тры днi?
– О не. Толькi на ўчарашнюю вячэру i сённяшняе снеданне. На гэтым я зэканомiла каля васьмi шылiнгаў.
– Ну, вы проста скупая, як шатландцы. Паслухайце. Вы пойдзеце снедаць са мной.
– А што яшчэ, па-вашаму, я павiнна рабiць з вамi?
Ён усмiхнуўся.
– Зараз скажу: абедаць, пiць гарбату i вячэраць. А заўтра...
Уздыхнуўшы, яна яго перабiла:
– Па-мойму, вы крыху з'ехалi з глузду. Дарэчы, вы нiадкуль не ўцяклi?
Твар у яго спахмурнеў, цiхiм голасам ён спытаў:
– Вам непрыемна са мной? Вам са мной нудна?
– Не. Зусiм не нудна. Але ж чаму вы гэта ўсё робiце для мяне? Я зусiм не прыгажуня i, па-мойму, асаблiвым розумам не вылучаюся.
Яна горача чакала, каб ён запярэчыў: "Не, вы цудоўная, прыгожая i разумная", - тых неверагодных слоў, якiя б вызвалiлi яе ад патрэбы плацiць яму цi адмовiцца ад яго падарункаў: прыгажосць i розум цэняцца вышэй, чым любы прапанаваны падарунак, а калi дзяўчыну кахаюць, дык нават шматвопытныя бабулi пагодзяцца, што яна мае права браць i нiчога не даваць узамен. Але ён ёй не запярэчыў. Яго тлумачэнне было амаль зняважлiва простае.
– Мне так лёгка гаварыць з вамi. У мяне такое адчуванне, нiбыта я вас даўно ведаю.
– Так, мне здаецца, што i я вас даўно ведаю, - суха сказала яна, адчуўшы звыклую горыч расчаравання. Яна ўзгадала бясконцую лесвiцу, дзверы ў кантору агента i маладога зычлiвага жыда, якi цярплiва i ветлiва тлумачыў, што ён не можа нiчога прапанаваць ёй, абсалютна нiчога.
"Пэўна ж, мы разумеем адно аднаго, - думала яна, - добра ўсведамляем гэта, таму i не знаходзiм патрэбных слоў". Дрэвы i будынкi з'яўлялiся i знiкалi на фоне бледна-блакiтнага, воблачнага неба, бук змяняўся елкай, елка - вязам, а вяз - каменем. Свет, нiбыта расплаўлены на гарачай плiце, тапырыўся i прымаў розныя формы, то падобныя на язык полымя, то на лiсток канюшыны. Iх думкi заставалiся тыя самыя, гаварыць не было пра што, бо яны ўсё ведалi адно аб адным.
– На самой справе, вам жа асаблiва i не хочацца, каб я снедала з вамi, - сказала яна, iмкнучыся захаваць разважлiвасць i абачлiвасць i неяк парушыць няёмкае маўчанне. Аднак ён не пагадзiўся з ёю.
– Не, я сапраўды хачу, - адказаў ён з некаторай няпэўнасцю, i яна зразумела, што ёй трэба быць цвёрдай: падняцца, пакiнуць яго, вярнуцца ў свой вагон - ён лiшне пярэчыць не будзе. Але ў сакваяжы ў яе былi толькi чэрствыя бутэрброды i крышку ўчарашняга малака ў бутэльцы з-пад вiна, а з калiдора пахла гарачай кавай i свежым белым хлебам.