Так сказаў Заратустра. Кніга ўсім і нікому

Ницше Фридрих

Не падымай на іх рук! Бо ім ліку няма, і не твая гэта доля — аганяцца ад мух.

Іх безліч, гэтых малых і нікчэмных; не аднаму ганарыстаму будынку сталіся прычынаю пагібелі кроплі дажджу і пустазелле.

Ты — не камень, але ўжо робішся пусты ад мноства кропель, што капаюць на цябе. Шчыліны і трэшчыны паяўляюцца на табе ад тых кропель.

Я бачу, стаміўся ты ад ядавітых мух і да крыві падрапаны ў многіх мясцінах, а гонар твой не хоча нават абурыцца.

Крыві тваёй хочуць яны, крыві прагнуць іх бяскроўныя

душы — вось і джаляць яны ў нявіннасці і прастаце сваёй.

Але ты глыбокі і глыбока пакутуеш нават ад нікчэмных ран; і вось, не паспееш ты вылечыцца — зноў паўзе чарвяк па тваёй руцэ.

Але ты занадта горды, каб узяць і раздушыць гэтых ласуноў; дык сцеражыся, каб не сталася доляй тваёй цярпець ад іх ядавітай нахабнасці.

І, хвалячы, брунжаць яны вакол цябе: настырнасць — вось што такое іхнія пахвалы! Быць бліжэй да скуры і да крыві тваёй — гэтага прагнуць яны.

Яны ліслівяць табе, як Богу ці д'яблу; яны вішчаць перад табою, быццам перад Богам альбо д'яблам. Што з таго! Яны лісліўцы, пахлебцы і не больш за тое.

Бываюць яны ласкавыя і запабеглівыя з табою. Але такая была заўсёды разумнасць у баязліўцаў. Так, баязліўцы — разумныя!

Сваёй нікчэмнай душой яны шмат думаюць пра цябе: ты заўсёды ім падазроны. Усё, пра што яны думаюць, робіцца падазроным.

Яны караюць цябе за ўсе твае цноты. А даруюць — затое цалкам — толькі памылкі твае.

Бо ты, паблажлівы і справядлівы, кажаш: «Не вінаватыя яны ў сваім гаротным існаванні». А іх дробная душа думае: «Віна на ўсякім вялікім існаванні».

Калі ты паблажлівы, яны ўсё адно адчуваюць тваю пагарду і вяртаюць табе дабрадзейства тваё, джалячы патаемна.

Твая маўклівая гордасць заўсёды ім не даспадобы; але яны трыумфуюць, калі ты бываеш настолькі сціплы, каб стаць славалюбным.

Тое, што пазнаём мы ў чалавеку, успалымняем мы ў ім. Сцеражыся ж малых!

Перад табой яны адчуваюць сябе нікчэмнымі, і нікчэмнасць іх тлее і разгараецца ў нябачную помсту.

Хіба ты не заўважаў, як часта яны змаўкалі, калі ты падыходзіў да іх, і як сіла пакідала іх, быццам з вогнішча, якое тухне?

Так, дружа мой, дакор сумлення ты блізкім тваім; бо не вартыя яны цябе. Таму яны і ненавідзяць цябе і гатовыя смактаць тваю кроў.

Блізкія твае заўсёды застануцца табе ядавітымі мухамі; сама веліч твая робіць іх такімі ядавітымі і падобнымі на мух.

Дружа мой, уцякай у свой зацішак, туды, дзе вее свежы сіберны вецер. Не твая гэта доля — аганяцца ад мух.

Так сказаў Заратустра.

Пра цноту

Я люблю лес. У горадзе жыць блага: занадта багата палкіх людзей там.

Ці не лепей дацца ў рукі забойцу, чым у мару палкай жанчыне?

Вы толькі гляньце на гэтых

мужчын: іх вочы кажуць, што яны не ведаюць нічога лепшага на зямлі, чым спаць з жанчынай.

Бруд на дне душы ў іх; і бяда, калі толькі ў бруду гэтага ёсць яшчэ і дух.

О, калі б вы былі дасканалыя, прынамсі, гэтаксама, як звяры! Але звярам уласцівая нявіннасць.

Хіба я заклікаю забіваць свае пачуцці? Я заклікаю да нявіннасці пачуццяў.

Хіба да цноты я заклікаю вас? У некаторых цнота — дабрадзейнасць, у многіх — амаль загана.

Яны, магчыма, і стрымліваюцца, але сабака пачуццёвасці зайздросліва выглядвае з усіх іхніх учынкаў.

Да вышыняў іх дабрадзейнасці, аж да сферы духу, дзе пануе холад, гоніць іх гэтая жывёліна, якая нясе з сабою варожасць.

І як вынаходліва сабака пачуццёвасці ўмее маліць за каліўца духу, калі яму адмоўлена ў целе!

Вы любіце трагедыі і ўсё, што кроіць вам сэрца, але я не давяраю вашаму сабаку.

У вас надта жорсткія вочы: надта пажадліва гледзіце вы на пакутнікаў. Ці не пераапранулася пажадлівасць ваша, якая называе сябе цяпер спагадлівасцю?

І яшчэ такое параўнанне дам вам: многія, што хацелі выгнаць свайго змушчальніка, ператварыліся ў свіней.

Каму цнота заважае, таму яе не варта раіць: каб не сталася яна дарогаю ў апраметную, каб не ператварылася ў бруд і пахацінства душы.

Няўжо я кажу пра нешта бруднае? А ўсё ж гэта — яшчэ не сама благое.

Той, хто спазнае, неахвотна ідзе ў ваду ісціны не тады, калі яна брудная, а калі яна плыткая.

Сапраўды, ёсць цнатлівыя да глыбіні душы: яны паблажлівыя і смяюцца вельмі ахвотна і весялей за вас.

Яны смяюцца і з цноты і пытаюцца: «Што такое цнота?

Ці не дурасць гэта? Але гэтая дурасць сама прыйшла да нас, а не мы да яе.

Вельмі гасцінна прытулілі мы гэтую госцю ў нашым сэрцы: цяпер яна жыве ў нас, хай застаецца колькі хоча!»

Так сказаў Заратустра.

Пра сябра

«Сам-насам з сабою, — думае адлюднік, — гэта ўжо не адзін, гэта ўжо зашмат. Заўсёды адзін ды адзін — гэта надоўга — два!»

«Я» і «Мяне» не знаюць меры ў гутарцы: як гэта вытрываць, калі б не было сябра?

Сябар адлюдніку — гэта заўсёды трэці, гэта каранец, які заважае гутарцы двух заглыбляцца.

Ах, як многа безданяў у адлюдніка. Вось чаму так палка прагне ён сябра і вышыні ягонай.

Нашая вера ў іншых выдае, у што б мы хацелі верыць у саміх сабе. Наша палкае жаданне здабыць сябра — гэта наш прадажнік.

І часта праз каханне хочуць усяго толькі пераскочыць зайздрасць. І часта нападаюць і робяць сабе ворага толькі на тое, каб прыхаваць сваю слабасць.