Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

Натоўп гудзеў абурэннем:

— Правільна! Яны хочуць распнуць нас на залатым крыжы.

— Драпежнікі, гатовыя на ўсё дзеля ўласнай выгады.

— Мы для іх смецце, яны плююць на нас!

— Ганьба эксплуататарам! — крыкнуў выступовец. — Ганьба крывасмокам! Мы не ўтойваем сваіх поглядаў і намераў. Пара рваць ланцугі! — У пацвярджэнне сваіх слоў ён падняў над галавой руку са сціснутым кулаком. — Мы павінны зруйнаваць існуючую капіталістычную сістэму і пабудаваць новае грамадства, у якім прадукты чалавечай працы будуць звернуты на ўсеагульную

карысць!

Ён гаварыў так, быццам добра ведаў, што чакае ўсіх наперадзе.

— Яны супраць Амэрыкі! — віскліва крыкнуў нехта побач.

— Ён парушае антыманапольны закон! — пачуліся новыя галасы.

— У Амэрыцы і так усе свабодныя…

Прамоўца не звяртаў увагі на рэплікі і злыя галасы. І Кужаль адчуваў, што словы Кляновіка маюць сілу пераканання і — хацеў бы таго ён ці не — уздзейнічаюць на яго, уваходзяць у свядомасць і нешта тлумачаць у свеце.

Некалькі чалавек расцягнулі палотнішча паласатага амерыканскага сцяга і запрашалі кідаць на яго грошы.

— У карысць шахцёраў! — тлумачылі яны.

— Яны вымушаны да страйку!

На сцяг паляцелі цэнты і нават даляравыя паперкі, кінутыя чыёйсьці спагадлівай рукой. Да платформы, з якой выступалі прамоўцы, наблізіўся дзябёлы палісмен — павёў вачыма, але, відаць, не ўгледзеўшы нічога супрацьзаконнага, нетаропка завярнуўся і пайшоў у другі бок. Кляновіка змяніў новы выступовец.

Лявонка не заўважыў, а толькі адчуў, як нехта ззаду абняў яго за плечы, паціснуў руку. Азірнуўся. «Андрэй! Гэта ж трэба — убачыў яго ў натоўпе!»

— Добры дзень!

— Са святам! — Прыяцель прыгладзіў далонню сваю ўскалмачаную чупрыну.

— Слухай, Андрэй, я хацеў у цябе запытаць…

— Калі ласка.

— А што такое дадатковы кошт?

— Знайшоў пра што запытаць! Гэта, брат, складана. Быў адзін разумны чалавек, які ўсё падлічыў, усю бухгалтэрыю! І мы гэту бухгалтэрыю перайначым! Ты ж казаў, што чытаў Маркса?

Лявонка хацеў нешта сказаць, але раптам у натоўпе заспявалі. Песня нараджалася спакваля, не надта суладна, як бы абмацваючы прастору. Слоў нельга было разабраць — гаварылася ў ёй пра нейкі апошні бой, апошняе змаганне, і мелодыю ён таксама чуў упершыню.

— Ведаеш, што я табе скажу, — Кляновік зноў паклаў яму руку на плячо, — ідзі ты да нас. У адзіночку змагацца нельга. Нічога не атрымаецца. Па ўсім свеце людзі ідуць за намі. Улічы гэта, зямляк!

— Хто ж гэта «вы», якая партыя?

— РСДРП.

Непадалёк знаходзіўся, пагардліва пазіраючы з-пад шырокага казырка, палісмен з паласатай палкай у руках. Той самы, што падыходзіў да платформы. Павярнуўшыся да іх, ён голасна і адрывіста нешта выгукнуў.

— Што ён кажа? — пацікавіўся Лявонка, які стаяў крыху далей і з-за гаманы натоўпу не пачуў.

Кляновік пасміхнуўся:

— Што можа сказаць паліцэйскі! Кажа, што гэта падбухторванне да беспарадкаў…

Нейкая жанчына, маладая і вельмі прыгожая з выгляду, відаць, пазнала Кляновіка, кінулася яму на шыю і пачала цалаваць. Той ледзьве адбіўся. Гледзячы на іх,

Лявонка крыху і пазайздросціў новаму знаёмаму. Што значыць быць у цэнтры ўвагі! Раптам Андрэй захваляваўся і пачаў некуды спяшацца.

— Ой, братачка, прабач, мне ж часу няма! — Ён зрабіў некалькі хуткіх крокаў, забыўшы нават развітацца з сябрам.

А далей адбылося нешта зусім нечаканае: Кляновіка перанялі двое палісменаў, узялі пад рукі, груба адштурхнуўшы Лявонку, які хацеў ім нешта растлумачыць, і, нічога не кажучы, кудысьці павялі. Праз колькі хвілін аднекуль з'явіліся пажарныя каманды і пачалі разганяць натоўп вадой са шлангаў. Дасталі і Лявонку. Ён ішоў дадому мокры. У галаве раіліся няпэўныя думкі і адчуванні. Цяжка зразумець што-небудзь у жыцці і рассмакаваць яго, калі ўсяго толькі пазіраць на яго збоку. Яно, безумоўна, хутчэй адкрыецца таму, хто прымае ў ім актыўны ўдзел, шукае, рызыкуе, імкнецца ўсвядоміць яго сэнс і праўду.

Дома яго сустрэла гаспадыня. На стале ляжала паведамленне ад Падгурскага: грошы ён атрымаў. Джаана падала разагрэты суп, паставіла яго на столік у Лявонкавым пакоі, а сама, апрануўшы квяцісты халацік, прысела на кушэтку, на якой звычайна спаў кватарант. Мацала пасцель, быццам правярала, ці мяккая, ці ўтульна на ёй спаць. Вусны яе і шчокі былі добра падрумяненыя, а пукатыя грудзі ўпрыгожвала кветка. Потым, як бы штосьці ўспомніўшы, рухава заспяшалася на кухню. Пастаялец падумаў, што яго свет абмежаваны гэтай кватэркай і яе гаспадыняй, і сеў есці. Турбаваў лёс новага прыяцеля. «Адпусцяць! Ён нічога такога не зрабіў…» Джаана хуценька вярнулася з кухні з бутэлькай нейкага пітва і двума кілішкамі.

— Віскі,— растлумачыла яна і тут жа напоўніла кілішкі.

Кватарант адкрыў рот, каб нешта сказаць, але не паспеў — Джаана паднесла яму да губ кілішак і прымусіла выпіць:

— Не люблю людзей, якія не п'юць.

Выпіўшы, ён ізноў узяўся за суп.

— У мяне сёння пыталіся, — пахвалілася Джаана, — каторы з іх твой муж?

«Каго ж яна яшчэ мае на ўвазе, апроч яго? Юджына? Відаць…» Ірландзец усё яшчэ кватараваў у суседнім пакоі.

Ён даеў суп і адсунуў талерку ўбок. Настрой быў дрэнны. Гаспадыня прынесла закускі і прапанавала выпіць яшчэ. І зноў ён не змог адмовіцца. Потым дапамог занесці посуд на кухню. Калі вярнуўся з кухні, Джаана ўжо ляжала на яго кушэтцы, халацік на ёй быў расшпілены. «Няўжо яна не адчувае, што мне гэта непрыемна?»

А яна ўжо запрашала класціся побач. У голасе чулася патрабавальнасць:

— Леан!

Ён пачаў распранацца…

Назаўтра, пасля работы, Юджын па-змоўніцку падміргнуў і засмяяўся. Прускавец пачырванеў.

— Леан, — ірландзец паказаў яму два пальцы, — яна ў два разы за цябе старэй.

Яму стала сорамна, але ён нічога не адказаў. Пасля працоўнай змены ўжо не да жартаў. Цяпер ён працаваў па дванаццаць гадзін штодзень, міжвольна пазнаючы свае фізічныя магчымасці — на што ён здольны. Аказваецца, і на заводзе не так проста зарабіць тыя грошы…