Уліс з Прускі
Шрифт:
Пра ўбачанае ён нікому не расказваў.
Назаўтра Лявон ізноў стаяў ля біржы, але безвынікова. Зайшоў у салун, той самы — «Разгавор па-руску», і на апошнія дзесяць цэнтаў заказаў піва. Піва было пракіслым, але ён, каб перабіць голад, выпіў увесь куфель. Голад, аднак, толькі ўзмацніўся. Выходзячы з салуна, прыхапіў забытую нейкім аматарам піва ці віскі газету. Вулічная гарачыня здалася неверагоднай. Ногі зрабіліся цяжкія, як налітыя волавам. А страўнік і не думаў супакойвацца, не пераставаў нагадваць гаспадару аб сабе: «Падумай пра мяне, падумай пра мяне!» Калі яшчэ меў у кішэні колькі цэнтаў, дык мог нават два дні не есці, трываць, ведаючы, што ў любы момант можна схадзіць у сталоўку. Цяпер жа, калі ў кішэнях пуста, трываць было проста немагчыма.
Вырашыў падацца ў парк. Ад голаду пачало
Да фізічнай адзіноты дадалася яшчэ і адзінота душэўная, яшчэ больш цяжкая. Навакольны свет быў абсалютна абыякавы і раўнадушны да тых, каму не пашанцавала ў жыцці. І здалося, што ён самы самотны ў свеце, самы няшчасны і нікчэмны. Ён ішоў, прыгорблены, і ніхто не звяртаў увагі, як бы яго і не было, усе занятыя сабой. У свядомасці прускаўца запанавала пачуццё бездапаможнасці і адчаю. Ён бачыў, як хлопчык-негр выцягнуў з памыйнага вядра выкінуты кімсьці сандвіч, абдзьмухаў і пачаў есці. А можа, і самому так? Цяжка захаваць павагу да сябе і заставацца самім сабою, калі гаворка ідзе пра тое, каб выжыць. Прускаўцам авалодалі сум, маркота і адчай. «Нашто я прыехаў сюды? Прывалокся, а цяпер? Хоць ты засілься! Як той Юджын… А можа, жыццё і не вартае таго, каб жыць? Бо які ж сэнс у такім існаванні? Дзе выйсце? Нешта ж давядзецца рабіць… А што рабіць? Не, відаць, мне ўжо няма месца на гэтым свеце. Гэта ж трэба было ехаць за край свету дзеля таго, каб памерці там. А можа, я таму і прыехаў сюды, можа, лёс мой такі?» Апанаваў страх. Здалося, што ён канчаткова заблытаўся і ў думках, і ў жыцці…
У парку ён паслаў на траву газету і лёг. Цяпер ён добра ведаў, што свет цёмны і страшны. Што ж рабіць?
З дрэва на дрэва, па галінках, пераскоквала белка, але Лявонка яе не бачыў. Адолела стома, і ён заснуў…
Ачнуўшыся, ён падняў галаву і толькі цяпер заўважыў, што газета надрукавана па-руску. Вочы пабеглі па радках і дабеглі да невялічкага артыкульчыка ў канцы газетнай паласы. Па складах прачытаў:
«Мільянер Біл Крамер расшуквае Мэры Хабард, Дораці Кларк і Фані Блэквуд. Ён завяшчае ім свае грошы як удзячнасць за тое, што 50 гадоў назад яны адмовіліся выйсці за яго замуж. У мінулым годзе містэр Крамер адзначыў свой 90-гадовы юбілей. Ён да гэтага часу халасцяк і лічыць, што калі б ажаніўся, то не дажыў бы да такога ўзросту. Кожная з памянёных жанчын мае атрымаць 300 тысяч даляраў».
Прускавец міжвольна ўсміхнуўся і, адчуўшы, як смокча пад лыжачкай, перавёў погляд на суседнюю калонку:
«Невядомы чалавек выскачыў учора з дзесятага паверха гатэля „Генерал Шэрман“ на рагу Дзірнборн і 5-й авеню. Труп знаходзіцца ў моргу для апазнання».
«Гаротнік нейкі, мусіць, як і я. З дзесятага паверха. Гэта высока, не мучыўся, пэўна. Адразу. Прыехаў, магчыма, адкуль, ды вось не пашанцавала. Але адчайны! А дома, можа, не ведаюць, чакаюць, як чакаюць да гэтага часу ў Прусцы дзядзьку Васіля. А можа, гэта ён і быў? Няўжо ў гатэлі жыў? Зрэшты, паміраць усё роўна давядзецца — зараз ці на колькі гадоў пазней. Розніца невялікая. Усё адно паміраць. — У галаве шалёна закруцілася думка пра канец, пра падзенне ў бездань, закруцілася, утвараючы ў свядомасці глыбокую варонку, якая нахабна зацягвала ў сябе. — А як жа сёстры без мяне застануцца? Хто ім дапаможа? А яшчэ ж мама, дзядуля — яны ж чакаць будуць. А Ганна, Ганна? Бацька не прыехаў, і я не з'яўлюся… — Пакутлівым болем налілося сэрца. — Хіба за гэтым я сюды ехаў? Не за гэтым…» Ён устаў, атрос з калень травінкі і зноў выйшаў на вуліцу. Вакол снавалі дробныя прадаўцы, голасна рэкламуючы свой тавар: салодкую гумку, сігары, арэхі, бананы, ліманад. Сярод іх былі, напэўна,
«А можа, вярнуцца мне на тую ферму? Людзі там неблагія, прымуць. Толькі як даехаць? На білет трэба грошы…»
З гэтымі думкамі ён дабрыў да начлежкі, дзе яго чакаў Боб. Ноччу яны спалі побач. Датчанін спачуваў яму як «земляку з Еўропы», бачачы яго становішча. Сам ён брукаваў вуліцы.
— Ёсць месца! — сустрэў Боб земляка.
— Дзе?
— Ідзі заўтра з раніцы, на станцыі патрэбны грузчыкі!
— Зразумела. Я вельмі вам удзячны, — захваляваўся прускавец.
Боб паціснуў плячыма.
Назаўтра Лявонка, яшчэ не світала, пабег на чыгуначную станцыю. Там, у канторы, нават узрадаваліся і тут жа прапанавалі разгружаць вагоны. Работа, вядома, часовая. Але якое гэта шчасце — мець хаця б часовую работу! Нават такую — насіць пяцідзесяцікілаграмовыя мяшкі з цэментам. Набралася іх — такіх, як ён, — некалькі чалавек. У цэментным пыле яны і не заўважылі, як да іх падышлі нейкія незнаёмыя.
— Якога чорта табе трэба? — спытаў адзін і злосна паглядзеў на прускаўца.
— Scab! [8] — сказаў другі.
8
Штрэйкбрэхер! (англ.)
Лявонка не зразумеў.
— Go away! [9] — наступалі незнаёмыя.
— Вон адсюль, штрэйкбрэхеры! — выгукнуў хтосьці яшчэ.
У грузчыкаў апусціліся рукі. Разгрузку давялося спыніць, за нявыкананую работу ім, зразумела, нічога не заплацілі.
Зноў пацягнуліся беспрацоўныя дні. Але аднойчы Боб, які ўсё апекаваўся хлопцам, абнадзеіў:
— Схадзі, Леан, на базар, сёння мы там брукавалі плошчу, там хапае ўсяго.
— Думаеш, там будзе работа? — Лявонка паглядзеў на сябра.
9
Ідзі адсюль! (англ.)
— Наконт пастаяннай работы не ведаю, але тое-сёе перахапіць можна. Пакуль што лепшае падвернецца…
Пайшоў на базар. Дапамог нейкаму гандляру панасіць скрынкі з апельсінамі са склада да прылаўка і атрымаў паўдаляра. Схадзіў у сталоўку. Пры базары можна было жыць. Зарабіць — нічога надта не заробіш, а з голаду не памрэш. Палепшаў крыху настрой.
«Раз нарадзіўся на свет, братка, то трэба жыць, — з нейкай новаадкрытай радасцю думаў прускавец. — А жыць жа — добра!»
— Бі стыл, Леан, — падбадзёрваў датчанін.
Бі стыл — па-англійску азначае: не хвалюйся, усё будзе добра. «Так-то яно так, — непакоіўся Лявонка, — але ж дзе зарабіць астатнія грошы, каб адаслаць дадому і самому хутчэй вярнуцца?» Тым не менш, як ні дзіўна, гэта разважлівае «бі стыл» прыйшлося яму даспадобы і запомнілася на ўсё жыццё. Потым многія не раз пачуюць «бі стыл» і ад яго…
Аднак Дэтройт — горад вялікі, і праца ўсё ж такі знаходзілася. Мыў аўтамабілі, прадаваў абутак, ахоўваў партовыя склады. Дзе толькі не працаваў! Уладкаваўся быў паштальёнам, успомніўшы Цімошу, які таксама адведаў гэтай сабачай работы. Куды ён цяпер падаўся — Цімоша той? Так перабыў яшчэ адну зіму. Калі пацяплела, разам з Бобам масціў вулічны брук, трывала ўмацоўваючы яго трамбоўкай-двухручкай. Плацілі слабавата, але трымацца можна было.