Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

Сябраваў з Бобам. Разам выходзілі на прагулкі, наведвалі салун. Сядзелі часам за поўнач. З надыходам зімы разам з Бобам перабраліся ў пансіён місіс Фокс, дзе ў дадатак да начлегу быў яшчэ і сняданак. Новая гаспадыня аказалася жанчынай ураўнаважанай і спакойнай. На жыллёвыя ўмовы скардзіцца, здаецца, не было прычыны. Па-ранейшаму, у нядзелю час ад часу наведваў царкву, неўсвядомлена імкнучыся ў духоўным напружанні душы пераадолець самоту і неўладкаванасць. Ды ён ужо збольшага і прывык да свайго становішча і ўжо ніколі не задаваў сабе пытання: «Навошта я прыехаў сюды?», хоць настальгічная туга і не праходзіла.

Аднойчы прысніўся сон. Яны ўдваіх — ён і Ганна. І гэткая яна гожая, якой і тады не была. Першае,

пра што ён памкнуўся ёй расказаць — як аднойчы тут, у Дэтройце, абазнаўся: сустрэў дзяўчыну, ну як дзве кроплі падобную на яе. Але Ганна як бы не пачула яго і пачала дакараць: «Ты ж абяцаў мне вадзяных лілій нарваць…» Ён успомніў, што сапраўды абяцаў. «Як тады, на Купалле, помніш?» — «Помню». Яна пасміхнулася, глянула на яго як бы зверху. Вядома, яна ж крыху вышэйшая за яго. «А Трахімку не баішся?» — «Чаго ж мне яго баяцца? Я яму так дам, што ён і другому закажа!» — «О! Які ты стаў…» — «Які?» — «Пройдземся крыху па-над рэчкаю, цяпер яны якраз цвісці пачалі», — прапанавала яна. І яны нібы пайшлі, пад нагамі слалася мяккая шоўкавая трава. На другім беразе гарэла вогнішча. «Купалле, — растлумачыла Ганна, — касцёр паляць». Ён захацеў абняць яе і прытуліць да сябе, нават адчуў пах валасоў і якраз у гэты момант прачнуўся. «Гэта ж трэба — нават пацалаваць не паспеў, усё абарвалася ў самым цікавым месцы… — пашкадаваў ён. — Эх, каб яна была побач! Мусіць, і сапраўды яшчэ больш пахарашэла Ганна мая?..»

Загудзелі фабрычныя гудкі. Пара ўставаць — работа чакаць не будзе…

VII

Перажыўшы зіму, ён зноў пачаў заўважаць, як ім авалодвае бадзяжны веснавы настрой. Захацелася збегчы — хоць на край свету! — ад гэтых машын, скрыгатлівых трамваяў, пранізлівых ранішніх гудкоў, дыму і чаду, бяссонных салунаў, якія чмурылі галаву так, што назаўтра і не падняць. Цяпер ён пачуваў сябе нашмат смялей, чым раней, няблага гаварыў па-англійску. Прайшло адчуванне сваёй ніжэйшасці. Цяпер ён быў упэўнены, што стаў упоравень з усім навакольным людам. Боб, хоць і не хацеў расставацца з таварышам, параіў падацца на Вялікія азёры — там працы хапае, заўсёды патрэбны матросы. Ім добра плацяць. Сам Боб ужо працаваў па сваёй спецыяльнасці — слесарам на «Форд мотар-компані».

Прускавец падумаў і вырашыў ехаць — да станцыі Гудзон. І, як заўсёды, цюкнула думка: «Можа, дзядзька Васіль сустрэнецца? Згубіўся недзе, небарака…» Білет каштаваў тры даляры дзевяноста пяць цэнтаў.

Гудзон, дзе ён выйшаў з цягніка, — драўляны гарадок на ўзбярэжжы аднайменнай ракі, пры ўпадзенні яе ў возера Эры — адно з Вялікіх азёр. На тым баку — штат Нью-Джэрсі. Азёры толькі што вызваліліся ад зімовага лёду. Ад вады несла водарасцямі і рыбнай луской. Многія насельнікі Гудзона займаліся рыбацкім промыслам. Развешаныя на скасабочаных слупах, сохлі рыбацкія сеці. Прайшоўшы па ўзбярэжжы, убачыў купку страката апранутых людзей, якія стаялі ля прычаленага невялічкага карабля і (відаць, на падпітку) спрабавалі спяваць нейкую песню. Асабліва гучна гарланіў чалавек у капелюшы з абвіслымі палямі, размахваючы доўгімі, амаль да калень, рукамі.

«Гэта ж рыбакі-матросы з прычаленага карабля», — зразумеў прускавец, падыходзячы бліжэй.

— А вам не трэба памочнік?

— Ду ю дрынк віскі? [10] — замест адказу спытаў даўгарукі ў капелюшы з абвіслымі палямі. Яго самазадаволена надзьмутыя губы выказвалі ўласную перавагу і нічога болей. Шырокія шлейкі, на якіх віселі штаны, перакрыжоўваліся на грудзях і на спіне.

— Спачатку зарабіць трэба, — адказаў Лявонка.

— Гэта так! — пагадзіліся прысутныя.

10

Віскі п'еш? (англ.)

— Спайдэр, —

адрэкамендаваўся дзяцюк у капелюшы і працягнуў Лявонку шклянку з пітвом. — На, выпі! — прапанаваў ён, ссунуўшы на патыліцу капялюш і шырока ашчэрыўшы белыя дзёсны.

Яго таварышы весела глядзелі на незнаёмца. Бесцырымоннасць ужо не здзіўляла. Прускавец зрабіў некалькі глыткоў. Спайдэр стаяў, схаваўшы за спіну свае доўгія, нібы клешчы, рукі, потым узяў са стала сухую рыбіну і ўдарыў ёю аб край.

— У эл?

З палубнай надбудовы выйшаў чалавек, круглатвары і шыракагруды, з адтапыранымі вусамі, зірнуў на іх:

— А можа, чалавек і сапраўды не п'е! — У яго рухах адчуваліся самавітасць і стоеная сіла, вочы запытальна глядзелі на новага чалавека.

— Гэта — боцман, — ціха падказаў адзін з матросаў.

— Шукаю работы, — прадставіўся Лявонка.

— А што ты можаш рабіць?

— Усё, што загадаеце.

Следам за боцманам з'явіўся капітан з люлькай у зубах. «Бос», — здагадаўся хлопец. Грубыя складкі перасякалі яго абветраны твар з коратка падстрыжанымі вусікамі і доўгім чырвоным носам. Непаспешлівая, упэўненая паходка і ўладныя жэсты сведчылі, што гэта чалавек рашучы і валявы. Ён таксама абмацаў Лявонку пранізлівымі вачыма і абмяняўся з боцманам кароткім позіркам.

— Будзеш матросам! — сказаў боцман.

Так ён уладкаваўся на невялікі рыбацкі карабель, які называўся тут смакам, — лавіць рыбу. Атрымаў цёплы світэр, рыбацкія грубыя боты. Плавалі па азёрах. Нездарма яны называліся Вялікімі — берагоў не ўбачыш, усё роўна як мора. Ззаду ў смака непаспешліва лапатала па хвалях, распырскваючы азёрную ваду, шырокае кола. Як толькі вецер — пачыналася гайданка. Даводзілася за нешта трымацца. Але і тут ён няблага пераносіў марскую хваробу. Як і тады, колькі гадоў назад, калі з сябрамі плыў у Амерыку. Пяць гадоў прайшло, нават крыху больш. Дзе яны цяпер? Піліпко, напэўна, пайшоў уверх, а Цімоша?

На вадзе для яго было шмат новага. Рыбу тут лавілі зусім не так, як у Прусцы Захарка Руцкі з яго нязменным стаўком. Іншыя і маштабы, і падыход. Назапасіўшы лёду, выходзілі з вусця Гудзона і шукалі на шырокіх азёрных абсягах месца, дзе можна было пачаць лоўлю. Нарэшце знаходзілі, і смак спыняўся. У ваду на стальных канатах з дапамогаю лябёдкі апускаўся трал, які ўяўляў сабою даволі вялікую і ёмістую сетку. Прускавец з тым самым Спайдэрам, што пры першай сустрэчы прапанаваў яму выпіць, па камандзе капітана якраз і круцілі гэтую лябёдку.

— Апусціць трал! — махае рукой капітан, не выняўшы з зубоў нязменнай сваёй люлькі.

Містэр Лукас — так звалі капітана — ведае сваю справу.

— Хары ап! — паўтарае яго каманду боцман. — Хутчэй.

Грукоча лябёдка. Спачатку апускалася ў ваду матня, а потым і ўсё астатняе, уключаючы і стальныя канаты.

Гучыць новая каманда:

— Стоп! Замацаваць лябёдку!

Гэта зрабіць нескладана — Лявонка са Спайдэрам спраўляюцца ў адзін міг.

— Поўны ўпярод!

Смак, лапочучы колам па вадзе, набірае хуткасць, але ідзе цяжка, ажно дрыжыць, бо валачэ за сабой трал. Тралілі па дзве-тры гадзіны. Пры гэтым боцман сачыў, каб трал ішоў па самым дне, інакш рыба не патрапіць у сетку. Трэба быць пільным. Трал можа за што-небудзь зачапіцца, — тады, калі не спыніць машыну, парвецца сетка, а пра рыбу ўжо і не пытай. На вахце для пад'ёму трала звычайна знаходзілася чалавек пяць, астатнія адпачывалі. Гэтыя пяць працавалі хутка і зладжана, не дапускаючы лішніх ці адвольных рухаў. Зляталіся чайкі. Лявонка кожны раз дзівіўся, імкнуўся разгадаць, як яны прадчуваюць гэты момант. А можа, чайкам перадаецца іх хваляванне і яны бачаць рухі, жэсты рыбакоў, чуюць скрып лябёдкі і блокаў? Нарэшце смак стопарыцца, нават адыходзіць крыху назад.