Уліс з Прускі
Шрифт:
Людзі ішлі па адным і групамі. Забаставалі, аказваецца, трамвайныя служачыя, таму давялося ісці пяшком. Лявонка дабраўся да Дзірнборна і накіраваўся ў самы цэнтр, на плошчу. Там ужо процьма народу — не адна тысяча. Мужчыны, жанчыны, людзі розных узростаў. Столькі і на фэст не збіраецца.
Нейкі хлюст у жоўтым капелюшы круціў галавой, як бы яна была ў яго на шарнірах, дзівіўся:
— Колькі народу! Гэта нават, калі кандыдат у прэзідэнты выступае, дык столькі не збіраецца…
«Можа, і дзядзька Васіль тут?» — мільганула раптам думка.
Многія трымалі
Нарэшце на платформу падняўся незнаёмы, гарадскога выгляду чалавек, зняў капялюш, абвёў натоўп вачыма і гучна пачаў:
— Я хачу павіншаваць усіх прысутных з нашым, рабочым святам Першага мая! Гэта вялікае свята працоўнай салідарнасці, узаемапавагі, узаемадапамогі! Мы, сацыялісты, цвёрда абяцаем вам карэнным чынам змяніць становішча сацыяльных нізоў, усіх працоўных. Рабочыя павінны мець работу і высокую аплату.
Прамоўца зноў агледзеў натоўп, нібы падшукваў пад свае словы людзей. Лявонка — па тым, як змоўк натоўп, адчуў, што тут умеюць цаніць аратарскае красамоўства. Сам ён ужо добра разбіраў англійскую мову.
— Таварышы! — крыкнуў выступовец і высока падняў капялюш.
«Няўжо ён і мяне назваў таварышам? — падумаў Лявонка. — Значыць, і я — таварыш!»
— Тава-арышы! Падтрымаем забастоўку трамвайных служачых!
«А як жа я заўтра траплю на працу, калі трамваі будуць стаяць?»
— Транспарт трэба перадаць грамадству! — нібы прыслухоўваючыся да Лявонкавых думак, гаварыў аратар.
Натоўп маўчаў.
— Вы маўчыце, — абурыўся прамоўца, — бо напалоханыя, не маеце правоў!
Хтосьці крыкнуў:
— Нашто вы падбухторваеце людзей?! Тое, што вы маеце на мэце, у Амэрыцы немагчыма!
— Па этапу яго з Амэрыкі! — далучыўся да яго нехта яшчэ. — Рэвалюцыяне-ер!
— У нас свая свабода, амерыканская! — залямантаваў трэці.
Аратар, аднак, і не думаў здавацца:
— Адзіна правільнае на свеце вучэнне — гэта вучэнне сацыялізму! Гэта лад сацыяльнай справядлівасці і свабоды!
Побач з выступоўцам паявіўся аднекуль чалавек з чырвоным сцягам у руках. Натоўп яшчэ больш зашумеў.
— Гэта сцяг сацыялістаў,— сказаў Лявонкаў сусед, што стаяў побач.
— Бачыш, вучыць, як жыць. Самі ведаем! — крычалі ў натоўпе.
— Галасуйце за сацыялістаў! Тады будзе добра ўсім! — аратар нібы пацвердзіў словы Лявонкавага суседа і пакінуў платформу.
«У Прусцы такога гаваруна адразу б падмялі. Кастанты тут жа адвёў бы яго ў халодную».
На платформе з'явіўся наступны прамоўца:
— Лэдзі і джэнтльмены!
Голас належаў чалавеку з выгляду вельмі слабому і хіламу, з бледным, відаць, ад хвалявання, тварам. У натоўпе глуха засмяяліся, але прамоўца гэтага нават не заўважыў.— Шчасце чалавека не залежыць ад грошай, а толькі ад яго ўнутраных здольнасцей адчуваць сябе шчаслівым!
Людзі
Прамоўца працягваў дрыжачым голасам:
— Я хачу быць мільянерам!
Цішыня змянілася рогатам.
— Хопіць брахаць, стары хрэн! — сказаў хлюст у жоўтым капелюшы.
— Вы зразумееце мяне, таму што я кажу вам ісціну. Я спачуваю вашаму жыццю! — Прамоўца спрабаваў суняць натоўп. — Я ўсяго зведаў у гэтым жыцці — мыў вокны, — ён паказаў рукой на высокія будынкі, што стаялі на плошчы, — чысціў боты, пёк хлеб. А што вы думаеце! Я працаваў грузчыкам! — Ён ткнуў сабе рукою ў пах.
— Відаць, грыжу зарабіў,— зарагатаў нехта побач.
— Я быў матросам! — выкрыкваў прамоўца, але яго ўжо ніхто не слухаў, бо і сам аратар згубіў нітку сваіх разваг.
Перад натоўпам з'явіўся наступны і, не здымаючы капелюша, таксама пачаў вучыць, як жыць. Гаварыў даволі нудна:
— Рабочыя павінны змагацца за васьмігадзінны рабочы дзень, за павышэнне аплаты. Вас падманваюць, кроў вашу п'юць!..
— А падаткі? Пра падаткі скажыце! Надта ж дзяруць… — прасіў нехта, але выступоўца ўжо саступіў месца іншаму, той, аднак, нейкі час марудзіў, не з'яўляўся.
— Людзі, асцярожна, не напірайце, — прасілі спераду.
— Гэтыя сацыялісты нічога не баяцца — ні Бога, ні чорта!
— Шумяць — у газеты хочуць трапіць… — сказаў нехта побач, зласліва зарагатаўшы.
Раптам Лявонка ўбачыў свайго ўчарашняга знаёмага. Кляновік энергічным крокам падышоў да таго месца, з якога выступалі прамоўцы.
— Тава-арышы! — раскінулася па плошчы.
Няўлоўным чымсьці ён нагадваў прускаўскага каваля Пракопа Пахолка. Здавалася, што і ў Андрэя такія ж шырокія плечы і грудзі.
— Прыватны капітал хоча паставіць нас на калені! Бедным і прыгнечаным ён нясе пакуты! — гаварыў ён па-англійску, нервова пакусваючы губы. — Рабочы клас і клас прадпрымальнікаў не маюць паміж сабой нічога агульнага. Міру не будзе да таго часу, пакуль мільёны працоўных церпяць голад і галечу, а нешматлікія асобы, якія складаюць клас прадпрымальнікаў — капіталістаў, карыстаюцца ўсімі дабротамі жыцця! Гэта яны ціснуць сокі з рабочага чалавека, пакуль ён не стане ні на што не прыдатнай анучай. Яны захапілі ўсе багацці зямлі, але яны нішто без нашых дужых рабочых рук! — Гаварыў Андрэй гучна і прыгожа, маючы, відаць, немалы вопыт у гэтай справе. Ён падняў руку і тыцнуў пальцам у натоўп, які яго слухаў: — Вы ствараеце ўсе каштоўнасці свету, а карыстаюцца імі іншыя! Капіталіст мае з нашай працы дадатковы кошт!
— Далоў капіталізм! — закрычалі з натоўпу.
— Так! — махнуў рукой прамоўца. — Буржуазія якраз і нарадзіла клас, які пахавае яе. Гэта мы — рабочыя, пралетарыі!
— Хто ж, па-вашаму, павінен валодаць фабрыкамі? — абудзіўся чыйсьці густы бас.
— Вы, рабочыя! — У прамоўцы на гэты конт не было ніякіх сумненняў.
У натоўпе падняўся чырвоны сцяг.
— Вашай працай валодаюць іншыя, а вы асуджаны на пакуты. Вы наёмныя рабы. Вечная галеча — вось ваш лёс. А паглядзіце! У якой раскошы жывуць яны! Хіба што толькі птушынага малака не хапае…