Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

— Гэта жаночая работа, — пасміхнулася Джаана.

«Бедная, мусіць, як і я, — падумаў ён, — але — дзіўна! — ніколі не паскардзіцца».

У другім такім жа пакойчыку жыў сусед. Ён сядзеў за сталом, трымаючы ў руках «Police Gazette». Дзверы ў пакой былі адчынены. Пад рудымі бухматымі бровамі пастаяльца міргалі пажаўцелыя вейкі. Ад скроней жаўцізна сплывала да носа, пераходзячы ў ластавінне на шчоках. У пакоі стаяў застарэлы пах тытунёвага чаду і перагару. Чалавек падняў галаву і пасміхнуўся. Лявонка таксама не стрымаў усмешкі. Пазнаёміліся. Сусед быў ірландцам, звалі яго Юджын Браян. Ён таксама плаціў чатыры даляры за тыдзень. Сёння ён, відаць было, крыху выпіў і, можа, ад

гэтага быў празмерна камунікабельны. Тут жа, пры Лявонку, дастаў з-пад ложка фатаграфію нейкай жанчыны, паставіў на стол і пачаў уголас чымсьці яе дакараць, пагрозліва махаючы кулаком. Адклаўшы ў бок фатаграфію, стаў хваліцца сваёй мужчынскай сілай. Лявонка не адразу зразумеў, пра што ён гаворыць, але пасля ўсё ж такі ўцяміў.

— Не было такой, каб устаяла.

Хлопец слухаў яго як праз сон.

— Ол райт! — сказаў на развітанне.

Стомленасць штурхала ў ложак, і ён адразу ж заснуў, ледзьве дакрануўшыся да пасцелі.

У нядзелю выбраў час, каб напісаць ліст у Пруску. Нядзеля — дзень адпачынку, можна перавесці дух. Паклаў перад сабой прыпасеную паперу, макнуў пяро ў чарніла і задумаўся. Потым пачаў выводзіць словы:

«Дарагія мама, дзядуля, Тоня, Фядора і Барбарка!

У першых радках майго пісьма пасылаю вам, дарагія мама і дзядуля, і сястрычкам Тоні, Фядоры і Барбары, нізкі паклон. Цяпер я перабраўся ў Дэтройт, працую на заводзе, у ліцейным цэху…»

А што пісаць далей? Але хіба няма пра што? Столькі перажыта…

«…Працу ў Амэрыцы вельмі паважаюць. У вагоне, калі стомлены вяртаешся з работы, людзі саступаюць месца. Тут ніхто не сядзіць без працы, хіба што толькі беспрацоўныя, тыя, у каго яе няма. Праўда, іх цяпер шмат, таму што знайсці працу вельмі цяжка. Усе ж астатнія, уключаючы нават мільянераў, працуюць.

Я працую на заводзе ў Форда, дзе робяць аўтамабілі. Аўтамабіль — гэта накшталт воза на гумавых колах. Конь яму не патрэбен. Замест каня цягне матор. Едзе так хутка, што конь з ім не збяжыцца. Пераганяе каня.

Гараджане тут, у Дэтройце, жывуць па больш жорсткіх законах, чым фермеры. Тут шмат гандляроў, але ёсць і жабракі, як і ў нас…»

Лявонка крыху задумаўся.

«…Цікава тут змагаюцца з п'янствам: калі паліцыя ўбачыць на вуліцы п'янага, яго тут жа вядуць ва ўчастак, дзе здымаюць з яго фатаграфію. Назаўтра, калі чалавек працвярэзіцца, яму паказваюць яго фатаграфію, папярэджваючы, што яна будзе вывешана на вуліцы, як толькі яшчэ раз убачаць яго п'яным.

Неўзабаве праз банк вышлю частку доўгу — пяцьдзесят даляраў. Будзьце здаровенькі і шчаслівыя. Усім перадавайце паклон.

Ваш Лявон».

ІІ

Гэтым летам Лявону павінна было споўніцца дваццаць гадоў. Усё больш пачуваў сябе амерыканцам. Ён жыў у Амерыцы, і Амерыка пачынала жыць у ім. Збольшага завяліся грошы, было за што апрануцца, зрэдку зайсці ў салун, тое-сёе паслаць сваім. Праз паўгода павялічылі зарплату — надбавілі пяць даляраў. Не шмат, але ўсё ж такі крыху больш. Параўноўваў жыццё на радзіме з жыццём у Амерыцы. Вялікая розніца. Амерыка здзівіла, скаланула душу. Народу — процьма! Сустрэнеш — каго хочаш: англічан, немцаў, грэкаў, туркаў, палякаў, рускіх, галандцаў, італьянцаў… Асабліва шмат ірландцаў. Жыццё не спыняецца ні ў дзень, ні ў ночы — бурліць і бурліць. На сценах і дахах дамоў зырка гараць літары электрычных рэклам, нагадваючы тыя гіганцкія вогненныя надпісы, што з'явіліся перад біблейскім Валтасарам.

Горад блытаў пачуцці. Згубіцца ў гэтым стракатым і шматгалосным свеце прасцей простага, спакусаў тут шмат! Тут ён упершыню трапіў у кінатэатр — па палатне ходзяць жывыя людзі, хоць і нямыя.

Захацелася наведаць царкву, — а можа, там дзядзька Васіль сустрэнецца? У нядзелю пайшоў, але, вядома, знаёмых сярод рэдкіх наведвальнікаў не ўбачыў. Адкуль ім быць? Адстаяўшы ранішнюю службу, вяртаўся дадому. На гарадскіх вуліцах і асабліва ў цэнтры — на Дзірнборне — панавала незвычайнае ажыўленне. Плошча кішэла людзьмі. Зычны гук труб і ёмкія ўдары барабана аддаваліся ўвушшу. Адбываўся парад у гонар Дня арміі. Ішлі прадстаўнікі ўсіх родаў войск, па баках рухаліся вайскоўцы на конях — як увасабленне амерыканскай кавалерыі часоў вайны за незалежнасць. Людзі стаялі на тратуары, многія трымалі ў руках невялічкія сцяжкі з надпісам «America», махалі імі. На высокім шчыце вісеў велізарны размаляваны плакат, вакол тоўпіліся людзі. Лявонка падышоў бліжэй. Выступаў прамоўца. Ён часта азіраўся на плакат, паказваючы пальцам на вясёлага салдата, намаляванага на ім, і нешта гаварыў, гаварыў.

— Армія — гэта для вас адзіны спосаб выратава-ання! Што можа быць ле-епш? — даносілася да прускаўца.

«А калі мне запісацца? Толькі ці запішуць…»

— Адзе-енне, абутак, харчы, ло-ожак ды яшчэ і жалаванне плацяць! — не стамляўся прамоўца.

«…Але ж тады ўжо пра вяртанне дадому не думай! Тады ўжо назаўсёды… І Ганну сваю страчу…» З гэтай думкай ён павярнуў галаву ўбок і ўбачыў нейкую палатку. Гэта была палатка Арміі выратавання. Над уваходам вісеў надпіс: «Сабакам і салдатам уваход забараняецца».

Ён міжвольна засмяяўся.

* * *

Цімоша заявіўся неяк нечакана. Як з неба ўпаў. Нязвыкла апрануты: жоўтыя, добра ўжо паношаныя туфлі, няпэўнага колеру плашч, паласатыя штаны, шыракаполы саламяны капялюш.

— Гэта ты, Цімоша? — Лявонка не паверыў сваім вачам.

— Я, я, а хто ж яшчэ? Гуд монінг! Ледзь адшукаў!

Радыя сустрэчы, землякі кінуліся абдымаць адзін аднаго.

— Даведаўся, што ты ў Дэтройце і вось, як бачыш, адшукаў.

— Як здароўе?

— Байкі [7] .

Цімоша зняў капялюш, скінуў плашч, і зноў стаў падобны на прускаўскага падлетка.

— Можа, паставіш куфель піва?

Па амерыканскай завядзёнцы, калі прыходзіць госць, на стале абавязкова павінна стаяць піва. Прускаўцы гэта ўжо добра ведалі.

— Я, брат, галодны, як воўк у панскім лесе, — паскардзіўся зямляк.

Лявонка кінуўся ў бліжэйшы салун, непадалёк, які трымаў знаёмы яўрэй з-пад Пінска, прынёс некалькі галет, намазаных маргарынам, невялічкі бачок нейкага густога супу, яблыкі, апельсіны, піва. Дастаў прыхаваную бутэльку партвейну. Разліў па шклянках.

7

— Так сабе (мясц.)

— Будзьма! — пажадалі адзін аднаму.

Выпілі, закусілі. Цімоша прыгледзеўся да земляка:

— А вусы табе ідуць.

Лявонка, смеючыся, падкруціў кончыкі.

— Можа, і мне завесці? Дзяўчатам гэта падабаецца. Га?

— Давай!

Ці мотаў лёс склаўся, як высветлілася, даволі сумна. Лявонка помніў, што у Нью-Йорку ён мыў посуд у рэстаране. Надаела — падаўся на Захад.

— Трапіў я, разумееш, пасля таго ў капальню, гэта значыць, у шахту… — пачаў Цімоша, аблупліваючы апельсін. — А ў шахце ведаеш як? То холад, то гарачыня. Там столькі гэтага чорнага пылу — вылазіш пасля змены чорны, як негр, на сябе не падобны. — Цімоша адкусіў ад апельсіна сакавітай мякаці.— Там, братка, сілікозам хварэюць, а хварэць, сам разумееш, не хочацца… Давялося кінуць.