Уліс з Прускі

Гніламёдаў Уладзімір

Марыля глянула на сына:

— Табе і сапраўды падабаецца Ганна?

Лявонка пасміхнуўся, няпэўна кіўнуў галавой.

— Але ж яна бедная.

— Нічога. Ганна — увішная дзеўка, — падтрымаў унука Кірыла і падправіў яшчэ не зусім сівы вус.

— Мамо, вы ж самі казалі, што яна спраўная!

— Што з таго, што спраўная… — Марыля яшчэ раз наліла ў кварту квасу. — Зямлі ў іх замала, менш, чым у нас. Ды яна і старэйшая за цябе.

— Ну і што, што старэйшая. На колькі там старэйшая — на год які…

— Ой, мусіць, на два!

«Ох,

гэтыя сямейнікі,— злаваў у думках Лявонка, — цяжка ім што-небудзь даказаць…»

…Свежыя, прасушаныя снапы звозілі ў клуню, складалі ў застаронак. Цыганчык (так назвалі каня, што купілі ў Піхты) паказаў сябе рухавым конікам, цягавітым ў працы. Наперадзе яе шмат. Даспявала ярына — пшаніца, ячмень, авёс. Пасля рабочага дня людзі, павячэраўшы, дабрыдалі да пасцелі і валіліся спаць.

Лявонка, адвёўшы Цыганчыка на выган, за Жырыло, пабег на спатканне з Ганнай. Заходзіла, хавалася ў карчах сонца, фарбуючы ў чырвоны колер вершаліны выносных вольхаў. Ганна ўжо чакала. Некалькі дзён не бачыліся. Выглядала яна нейкай засмучанай. Селі пад вярбой.

— Цяпер, напэўна, пакінеш? — Ганна перакінула з грудзей на спіну сваю прыгожую касу, якая так пасавала ёй.

Нарэшце ён зразумеў: гэта яна мела на ўвазе тую іх ноч у клуні. Прускаўскія хлопцы часта, пасля перамогі, паспытаўшы першага кахання, кідалі дзяўчат, нават не адчуваючы драматызму становішча і сваёй віны.

— Чаму ты так думаеш?

— Паспытаў…

Відаць, праўду кажуць, што жанчына раз у жыцці губляе розум.

— Што ты, Ганначка! Ніколі цябе не пакіну!

Ён і сапраўды быў бязмерна шчаслівы і адначасна пакутаваў ад таго, што яна сумняваецца ў яго шчырасці. Божа мой! Якая яна прыгожая, якая незвычайная! Сёння яна чамусьці нагадвала яму пяшчотную шыпшыну, што расцвіла ў зацішным лясным кутку.

— Што ты зараз пра мяне думаеш?

— Ты прыгожая сёння, як шыпшына…

Ганна адвярнула галаву ўбок.

— Ты заўсёды нешта прыдумаеш…

Аднак параўнанне, відаць, прыйшлося даспадобы.

— Я жыць без цябе не магу.

— Так ужо і не можаш! Як бы не такая, як усе…

— Ты лепшая за ўсіх!

— Скажаш…

— Ганулька!

— Што?

Ён паспрабаваў прыгарнуць яе да сябе.

— Пацалуй!

Але дзяўчына не рэагавала на яго жаданні. Наадварот, надзьмула губкі, быццам была на каго сярдзітая.

— Дык што, так і будзем?

— Я не чакала, што ты такі…

— Які?

У паглядзе яе шэрых вачэй мільганула капрызлівасць:

— Як Трахім. Кажа: усіх дзевак не перабярэш, але старацца трэба…

— Дык гэта, можа, Трахім, але не я.

— Усе вы аднолькавыя.

Над галовамі зашапацела вярба — ад ветру ці што праляцела.

— Гануся!

Ганна маўчала.

— Ганусенька!

Ганна не адказвала.

— Эх, камень у цябе замест сэрца!

— Цяпер багатых шукаюць, — сказала Ганна. Паміж брывамі ў яе з'явіліся тонкія крыўдлівыя складачкі.

— Нешта я цябе не разумею, — паціснуў плячыма Лявонка, — я ж таксама небагаты…

І тут Ганна не стрымалася:

— Што

ты хочаш сказаць? Што я бедная? Дык пашукай сабе другую — багатую!

Яна ўстала і пайшла ад яго нейкай неўласцівай ёй ганарыстай паходкай, як бы жадаючы падкрэсліць сваю незалежнасць. Ці, можа, хацела крыху памучыць яго? Думае, што ён пачне ўтрымліваць? А ён вось і не ўтрымлівае!.. Толькі наўздагон крыкнуў:

— А ты яшчэ прыгажэй, калі злуешся!

Але яна і не азірнулася, як бы ён перастаў для яе існаваць. Значыць, яна не хоча з ім бачыцца. Стала да слёз крыўдна. Але што ж, какецтва, як вядома, уласцівае ўсім жанчынам.

…Касавіца яшчэ не скончылася, а ў многіх прускаўскіх клунях ваўсю загрымелі цапы — гаспадары спяшаліся малаціць жыта. Што трэба — змалоць, што — прадаць на базары, каб якая капейчына была. Працуючы, Лявонка паступова забываў на сваю крыўду, і, як гэта здараецца ў маладых, за спрэчкай наступіла прымірэнне. Гэта адбылося перад провадамі дзядзькі Васіля — Ганнінага бацькі — у Амерыку.

Увогуле прускаўцы вызначаліся прывязанасцю да сваіх хацін, сем'яў, да сваёй мясцовасці. Ніхто далёка не ездзіў.

— Бэрысця таго я і не бачыла, — не то выказвала крыўду, не то хвалілася старая Луцэя, гаворачы пра бліжэйшы павятовы горад.

Там-сям, праўда, бываць здаралася. Уражанні, якія прускаўцы выносілі з сваіх падарожжаў, часам бянтэжылі сваёй нечаканасцю.

Іван Шаўчук з Выгнанкі пабываў у Варшаве (хадзіў пяшком, ды гэта, зрэшты, не так і далёка, калі напрасткі — кіламетраў дзвесце) і быў вельмі здзіўлены невераемнай колькасцю комінаў над гарадскімі дахамі. Калі ў яго пыталіся: «Ну, як там Варшава?», Іван адказваў:

— Столькі комінаў! А бра-атачка!.. А потым яшчэ тыя, халера на іх, — успомніўшы, дадаваў ён, — балконы! Да цагляных сцен прылеплены. Як яны трымаюцца — не ведаю. Страшна ісці па тратуары: а раптам адваліцца, упадзе, ды, не дай Божа, па галаве!..

У Іерусалім хадзіла Лёкса Бабіч. У царкве Уваскрасенія малілася, твар асвяжыла ў Іардане, там, дзе біблейскі Іаан хрысціў першых хрысціян. Хвалілася, што на беразе пад вярбой адпачывала. Пасля гэтага яе нейкі час лічылі святой, але потым прызвычаіліся і пра ўсё забылі. Вярнуўшыся з падарожжа, яна сказала:

— А зямля, людкове, круглая, як яблык.

Гэтае старое слова «людкове» (людзі) жыло тут здавён, яшчэ з часоў Кіеўскай Русі і Галіцка-Валынскага княства. Праўда, Лёксе ніхто не паверыў, што зямля круглая, але школьны настаўнік Фама Фаміч Шпронька пацвердзіў: круглая. Калі прама пойдзеш, дык можаш вярнуцца да таго месца, адкуль выйшаў.

Пра Амерыку, куды збіраўся дзядзька Васіль, у Прусцы загамнілі неяк раптоўна і нечакана. Пачалі работу вярбоўшчыкі. У Берасці абаснавалася агенцтва галандскай параходнай кампаніі «Карлсберг». За невялікія грошы — усяго толькі пяцьдзесят даляраў — яна абавязвалася даставіць сваіх кліентаў з Лібавы ў Нью-Йорк. Пачалі даходзіць весткі з суседніх вёсак пра тое, што некаторыя смелыя хлопцы рызыкнулі паехаць.