Уліс з Прускі
Шрифт:
— Не рукамі трэба біцца, а галавой!
Усе зразумелі, што размова ідзе пра ўчарашні выпадак. Вядомая рэч: падумаць трэба — перш чым канфліктаваць. Але — не. Гаспадар меў на ўвазе іншае.
— Ён цябе кулаком, — а ты яго чубком! — Грыцько тыкнуў сябе пальцам у лоб.
Гэта зацікавіла ўсіх, асабліва Лявонку.
— Як гэта — галавой? — здзівіўся ён.
— А вось так! — Стары фермер зняў капялюш, прыгнуўся, набычыў шыю, падскочыў да Лявонкі і, як рогам, штурхнуў яго лбом у сківіцу. Той, клацнуўшы зубамі, паляцеў на дол, але тут жа як падскочыў — устаў на
— Га-га-га! — амерыканец зарагатаў. Засмяяліся і Іван з Букерам. — Гэта называецца «галандскі пацалунак». А цяпер ты мяне! — падбадзёрыў хлопца Грыцько.
Лявонка, не раздумваючы, падступіў да яго, валтузліва закруціўшы галавой ля гаспадаровага носа.
Грыцько, задраўшы галаву, адпіхваў яго рукамі:
— Не так, не так. Рэзкасць! Рэзкасці болей! Каб нечакана было для праціўніка!
— І злосці болей! — падбадзёрваў, рагочучы, Іван, які ўжо ля воза даставаў з торбы бутэрброды — ланч ёсць ланч.
А гаспадар усё настаўляў работніка:
— Калі не зможаш у сківіцу, бі сюды, пад грудзі,— і Грыцько паказаў рукою на тое месца, дзе ў яго знаходзілася дыяфрагма.
— Эфектыўна яшчэ кулаком у вуха, — сказаў Букер. — Свінг — гэта называецца.
— А ты лоўкі! — пахваліў Грыцько. — Хопіць! На сёння хопіць.
Лявонка, апусціўшы галаву, падзякаваў за вучобу.
Перад тым, як накіравацца да воза, Грыцько як бы падвёў вынік сваіх настаўленняў:
— Самае горшае — гэта страх. Ніколі нічога не бойся. Прускавец потым доўга думаў над словамі старога фермера…
Вечарам, вярнуўшыся з поля, ён сустрэў за калёсным хлевушком Анет. Яна ішла з кароўніка, дзе бацька даіў кароў, у руках трымала вядзерца, да краёў напоўненае малаком. Убачыўшы работніка з падбітым вокам, дзяўчына неяк спачувальна і разам з тым прыветна ўсміхнулася.
— Як вам ваша работа? — спытала яна, стаўшы побач. У вачах чыталіся прыязнасць і давер.
— Добра.
Яна насіла даволі адкрытыя сукенкі, і Лявонка заўважыў, што шыя ў яе і грудзі паспелі ўжо добра абсмуглець. Чамусьці здалося, што яна пахне спелымі пазёмкамі — гэтая невядомая кветка з чужога саду. Ды што там пах! Ён ажно сп'янеў ад адной яе прысутнасці. І тут жа ў думках узнікла тая, прускаўская: «А можа яна там у чыіх абдымках? Хлопцы ж ёсць — і ў Прусцы, і ў ваколіцах. Хто яго ведае, як яна там…»
— Глядзі,— падзівілася дзяўчына, — малады, а ўжо сівы волас завёўся. — Яна засмяялася, а потым неяк адразу сцішылася. — Як жа гэта здарылася? — Анет мела на ўвазе здарэнне ў Маршалтаўне.
— Ваш прыяцель бачыў, ён ўсё ведае…
— Пітэр? У яго я якраз пытацца не буду. І хто ён мне? Ніхто…
Лявонку здалося, што яна глянула на яго нейкім незвычайным поглядам і нечакана засмяялася. Ён ажно пачырванеў. Захацелася прыціснуць да сябе яе пяшчотны тварык. Погляд дзяўчыны быццам казаў яму: «Ходзіш ты, хлопец, невядома дзе, а мяне не заўважаеш…»
— Эй, Ганна! — пачуўся з хаты голас маці.
— Іду!
— Можа дапамагчы? — кіўнуў ён на вядро.
— Я сама.
І пайшла, не глянуўшы на яго. Ён падумаў:
VIII
Жыццё на ферме праходзіла яшчэ больш манатонна, як у Прусцы. Зрэдку атрымліваў адтуль лісты, чытаў па некалькі разоў:
«Лявонка наш, пішам табе з Прускі. Дарагі сыночак, дзякуем за картачку. Як ты там пажываеш, ці добра табе ў Амэрыцы? На картачцы ты вельмі паглядны. Ты нам снішся, наш сыночак, унучак, і брат. І дзядуля наш цябе часта ўспамінае. Дзядуля кажа, хай не працуе так зацята, бо дурная праца часта і калечыць чалавека. Фядорка з Тоняй асвойваюць пакрысе мужчынскую работу. Калі цяжка здараецца, дык успамінаем пра цябе, і на душы лягчэй становіцца. У нас халады, дождж, жыта засела і не расце. Ураджай сёлета, відаць, будзе слабы. У мінулую нядзелю дзядуля ездзіў да Камянца. Цэны на збожжа падняліся на 50 капеек за пуд.
У нашу вёску адзін прыехаў, лістоўкі раздаваў, а хто хацеў, дык і кніжку мог узяць. Пыталася пра цябе Гэлька Відэрка, як яму там у Амэрыцы?
У нашага суседа Хомкі нарадзіўся яшчэ адзін сын. Пішы болей, мы чакаем. Перадае табе паклон дзядзька Хведар з Свішчова, суседзі, твае сябры.
Пісала Тоня 3 чэрвеня 1908 года».
«А як там Ганна? — падумаў ён. — Нешта пра яе нічога не напісалі…»
— Што з дому пішуць? — пацікавіўся пры сустрэчы гаспадар.
— Неўраджай у іх там, — уздыхнуў работнік.
— Засуха?
— Наадварот: халады, дажджом заліло, вымакла…
— Грошы пашлі, хоць трохі. Можа, будзе якраз дарэчы.
Некалі ён даў Лявонку дванаццаць даляраў і цяпер, напэўна, меў на ўвазе гэта. Але ж адзенне колькі каштавала, а рэшта ў салуне знікла.
Лявонка нічога не адказаў. Вечарам ён адпісаў ліст у Пруску. Апісаў сваё жыццё. Пра выпадак, які адбыўся з ім у Маршалтаўне, не паведамляў. Ды і крыўда паступова аціхала. Грошай, праўда, што з кішэні ўкралі, шкада было. Жыццё — на тое яно і жыццё — ставіла штодзённыя пытанні. Пытанне пра грошы, пра тое, як іх зарабіць, трывожыла пастаянна. Ці надыдзе той дзень, калі ён разлічыцца з прускаўскімі крэдыторамі — панам Падгурскім і дзядзькам Хведарам? Фермер плаціў слаба, прасіў пачакаць. А добра было б паслаць колькі даляраў калі не крэдыторам, дык хаця б сваім — маці, дзядулі… Сам гаспадар толькі што раіў зрабіць гэта.
Грошы, грошы, грошы…
Аднойчы, адчуўшы, што ў гаспадара добры настрой, Лявонка набраўся смеласці і звярнуўся да яго напрамую, без падрыхтоўкі:
— Дзядзьку Грыцько, — дзядзькам нечакана яго назваў,— ці не маглі б вы хоць крыху даць грошай упярод?
Містэр Бузук доўга маўчаў, не адказваў. Просьба была для яго, відаць, і нечаканай, і не надта прыемнай. Ажно ўпацеў.
— Дадому хочаш паслаць? Разумею, — гаспадар пачухаў патыліцу, — але з грашыма, дружа, прабач, я сам яшчэ банку не сплаціў таго, што пазычыў. Працэнты бяруць. Такая справа…