Літоўскі воўк
Шрифт:
Востры, пякучы боль замілавання да маладой і вернай жонкі працяў аканома наскрозь.
— І паколькі сэрца належыць Бацькаўшчыне, — казала Аксана, — як патрыётка, я аддам жыццё на карысць нашаму забранаму і зрабаванаму краю, калі гэта будзе патрэбна… Але… дзеля Бога, не ўмешвайце сюды майго мужа…
Курчы звялі вочы пана Ўрбановіча. Яму хацелася плакаць, крычаць ад шчасця, ад нечаканай палёгкі, як бывае, калі нечуваны цяжар раптам сам па сабе спадае. Стрымліваўся. А яшчэ хацелася даслухаць шчырасці маладых людзей да канца.
— Ты скажы, што ў цябе з Хрысцяй,
— Кожны насельнік краю павінен нешта ўскласці на алтар нашай волі… — прабубніў панылы голас, відаць, расчараваны прызнаннямі Аксаны. — Калі кожны стане адводзіць ад агульнай справы сваіх мужа ці жонку, што ў нас атрымаецца?
— Прашу вас, грамадзянін Артур… Пан Ежы такі добры, далікатны… Ён шмат зрабіў простым людзям. Ён — само ўвасабленне дабрадзейства… Ужо адно, што ён згадзіўся выпісаць настаўніка… Дык чаму ты пра Хрысцю нічога не кажаш?
— Нам спатрэбяцца ў хуткім часе не настаўнікі, а вайсковыя афіцэры. Пан Урбановіч мог бы ўзначаліць немалое вайсковае рушанне… З дворняй ён жа спрытна ўпраўляецца…
— Разумею, і ўсё ж… Я многім яму абавязана… І яшчэ, яшчэ… Мне сорамна пра гэта гаварыць, я не магу нават даць яму… належнае. Як жонка. Ён такі сарамлівы… Ён мне… як бацька… Але я адданая яму душой і целам. Бачыш, я тут, а ён верыць мне…
— Мы не на палюбоўным спатканні, — зноў паныла прабубнеў Артураў голас. — Мы тут, каб вярнуць Айчыне вольнасць… А пра Хрысцю і не пытайся… Яна, яна… з маім бацькам…
— І ты яе ўсё яшчэ любіш?
— Люблю… І ніколі не разлюблю…
Ногі ў пана аканома падкасіліся, і ён упаў бы на калені, каб не ўчапіўся за сцяну.
Якое ён, Ежы Ўрбановіч, мярзотнае стварэнне! Гэта ж анёлы! Артур — анёл, і ягоная жонка — анёлак! Яна дзеля радзімы, дзеля вольнасці Бацькаўшчыны душу, сэрца, жыцця не пашкадуе… А ён западозрыў у ёй брыдкасць, здраду… Артур… Хрысцю любіць, дваровую дзяўчыну. Трэба ж!
Пан Урбановіч хітнуўся, павярнуўся і, асцерагаючыся, каб, крый Бог, яго не пачулі, пайшоў на выхад… Прадраўся праз крушынавыя хмызы, паплёўся, як невідушчы, бо слёзы замілавання засцілалі вочы, праз парк…
Якое шчасце! Грудзі манкевіцкага аканома разрывала ад наплыву пачуццяў. Ён бязгучна плакаў.
Разам з такой жонкай можна памерці… Пайсці супраць цара, Расеі, жандараў — і памерці… І ён пойдзе разам з Аксанкай на барыкады. Пойдзе туды, куды яна загадае, куды яна пакліча. У Сібір дык і ў Сібір! Ён пакладзе маёнтак — усю Манкевіцкую эканомію — на інсурэкцыю… Ды што маёнтак — жыццё аддасць!
5. Госці
У афіцыне ясна свіціліся вокны. Пэўна, прыехала Цэцыля — толькі яна магла загадаць так шчодра запаліць гэтулькі святла. Урбановіч пайшоў да студні — не паказвацца ж перад людзьмі заплаканым. Памыўся, звыкла, як колісь у дзяцінстве, абцёрся рукавом. Агойтаўся, стаў выцірацца насоўкай… Маці вучыла — ніколі не выцірайся рукавом… Як ні вынішчаў з сябе плебейскія звычкі, але час ад часу яны вярталіся…
Чаму ў доме такі агонь? Яны што, шыюць?
У гасцёўні
— Спахапілася лодку, — стала расказваць Цэцыля аканому пасля звыклых цалаванняў. — Я туды, я сюды. А мае дзяўчаты на лодцы. Куды, пытаюся? Да пані Аксаны. Дык позна, кажу. Нанач, што вы надумалі? Не, нам хочацца. Вось і прыпхаліся… Што здарылася, Ежы? На табе твару няма!
Урбановіч зняможана бухнуўся на канапу, пані Цэцыля падазрона глядзела на яго. Як ні выцірайся, а вочы, выходзіць, усё ж выдалі. Прыпухлыя, чырвоныя.
— Пан Ежы мае здароўе? — спыталася кабета.
— Крыху нядобрыцца, — зманіў Урбановіч і адвярнуўся.
У галаве было адно — як зрабіць, каб старая пані з'ехала? Яму хацелася пабыць аднаму. Усё так рэзка памянялася. Але Цэцыля не захоча вяртацца назад, у свой фальварак. Яна і днём панічна баялася вады. А то плысці нанач. Што прыдумаць?
— Мусіш прызнацца, каханку. Гавары, што здарылася? Дзе пані Аксанка?
— Прыйдзе зараз. Абавязкова прыйдзе…
— Кажы, Ежы, што з ёю?
— З Аксанай, пані Цэцылія, усё цудоўна… Усё проста цудоўна, я бясконца шчаслівы…
— Ну, ну, — сказала Цэцыля. — Сварыліся?
Пан аканом махнуў рукой. Ён зноў выціраў слёзы, не саромеючыся цёткі.
— Вядома, хто каго любіць, той таго і чубіць, як кажуць пейзаны. Дык дзе ж Аксанка?
— Спіць…
— Спіць? Яе няма ў спальні… — Уфарбаваныя начарна бровы старой пані ўзляцелі пад лоб. — Мы стукалі-грукалі. Ежы, дарагі, кажы праўду!
— Вы не так стукалі, — уздыхнуў Ежы. — Яна — там.
Разам са старой пані Ўрбановіч аканом падышоў да дзвярэй Аксанінай спальні. Аканом толькі сабраўся пастукаць, як дзверы самі расчыніліся і з пакоя выйшла заружавелая (відаць, бегла, — адзначыў аканом) Аксана. Была ў той самай сукенцы з белага муару, толькі жакецік скінула.
— Дарагая, адкуль ты? — здзівілася Цэцыля. — Дзе ты была? Дзяўчаты цябе шукалі… Стукалі, будзілі…
Аксана не дала сабе рады адказаць на цётчына пытанне. Зіркала то на цётку, то на мужа. Аканом апусціў вочы.
— Куды пані так выфранцілася? — пацікавілася Цэцыля.
Старая зразумела, што здарылася нешта незвычайнае, нязвыклае. Аксана маўчала, не магла знайсціся з адказам. Наступіла напружаная хвіліна. Аканом сціснуў зубы.
«Няўжо будзе… маніць, ілгаць…» — мільганула думка. Але выратавалі Цэцыліны дочкі. Уварваліся ў вітальню, абнялі Аксану, затрашчалі сарокамі, наперабой расказвалі, як перабіраліся праз Гарынь, як было страшна, калі бухнуў хвастом ці то бабёр, ці то здаравяга сом…