Отчаяние (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

— Ал, Яссыдан келген хабар жалан хабар еді, — деді Бар жырау. — Оиа былай болан: Бабаслтан мен Бзахр слтан Абдолладан ашып Мажар тауларын бктерлей отырып Сарайшыа жеткен. Біра осыны алдында ана Ноайлы елі баынып отыран Астрахань хандыы лап, Астрахань аласы бл уаытта айбарлы орыс патшасы жандаралдарыны олына кшкен. Астрахань хандыыны билері орыс патшасыны ол астына енген. Блара кнгісі келмейтіндерді біразы ырыма, Герей ханны жеріне ашан, ал кейбіреулері Ноайлы елін паналаан.

Бхар хандыына арсы кресуге Тркістан слтандарына скер беруге арсы болан

осы Астрахань билері еді. Бларды сзін Маыт руыны беделді асаалдары, шонжарлары олдады.

— Ноайлы еліні жігіттері орыс патшасынан Астраханьды айтарып алуа керек, — деді Астрахань билері, — Ноайлы жртыны м-мтажы осы жерде, кші мол ырым ханына жететін жолда. Біз ырым ханымен бірігіп, Ноайлы жерін сатауымыз керек. Айдаладаы Абдолламен соысып бізді андай шаруамыз бар?

Аырында Ноайлы еліне келіп кп скер аламын деген Бабаслтан, шаын олмен ана й ішін ертіп, з басын лімнен зер тарып, Тркістана арай беттеген.

Сауран ораушыларына жеткен «Бабаслтан келе жатыр» деген осы хабар еді. Біра лдекімні дуалы аузыменен згеріп жетті. астыы ма, достыы ма, кім білсін?…

— Бабаслтанны келе жатанын Абдолла да естіді, — деді Бар, анталаан жрта арап, — дереу Туекелді жмсады.

Ол он кн ткеннен кейін Бабаслтанды лтіріп, ола тскен баласы Латифты алдына салып айдап Саурана келді. Жібек шатырыны алдында, хан таында отыран Абдолла міршіні аяыны астына Бабаслтан мен Жалмхаммед аталыты бастарын тастай салды да, зі бір тізерлеп тжім етті.

Абдолла мірші трегеліп, аяыны астында жатан жауларыны бастарына кз жіберіп сл трды да, стерінен аттап, анандай жерде тізе бгіп отыран Туекелді асына келді.

— Е ас жауыды лтірген адам е жаын туысанынан да ымбат! — деді срлана арап. — Туекел слтан, сен енді маан бауырым байдолла мен Дстем слтаннан кем емессі. Осы ебегі шін зімні туан алам Африкентті сыйладым.

— Кп рахмет, мртебелі міршім, — деп Туекел орнынан трегелді.

Абдолла жиди бастаан бастарды бзылып кетпес шін, бала толы кбіге салдырды. Сол мезгілден бастап, Бхар міршісіні бас жауыны рыаны шін лкен той басталды. Тні бойы Сауран ораншылары жау жаыны у-шуын, шаттана шыраан н-кйін естіп шыты. Шараптан бден еліріп алан бір лашкар амал етегіне кеп: «Бгінгі тн сендерді аыры тндері! Ерте жан біткенні брі жо болады!» деп айай салды. амал басында тран бір жігіт ашу ысып кетіп, оан арай олындаы амыстан жасалан о-дрісін латырды. Мас лашкар стіне тсіп, лап етіп жанан о-дрімен бірге лапылдап ртеніп шыр-кбелек айналды да алды.

Кешеден бергі анды оиадан хабары жо слу кн деттегісіндей таы да лем бетіне алтын нрын тге шыты. Дние жзін таы да мерейлі шатты биледі…

«ара бура» грсілі сл тотап, болмашы тыныс алан, шоырланан то- былы, баялыш арасындаы ара торайлар ктеріліп келе жатан кнді ттытаандай, лемді ттті бір уенге блей, н шыратты.

Жібек шатырынан Абдолла мірші де шыты. Ол нкерлеріне мір берді.

Кп кешікпей амала арай ара кбі ойылан ат-арба бара жатты. Арбамен атарласа ол-аяы кісендеулі Латиф слтанды бір кісіге сйретіп, бір кісіге айдатып амал етегіне лбаба ккілташ та жетті. амал стінде бді-Саттар мен Сауран биі Жанболат тре тр. астарында Сауран асаалдары, ия пен Тя… Ая-олы кісендеулі сйретіліп келе жатан туан інісін кргенде, бді-Саттар бір мезет екі олымен бетін басып трып алды.

— Уа, аайын! Асар тау, сенде бір мін бар, асуа жол бермейсі. Тасыан су, сенде мін бар, туге ткел бермейсі. Сауран шаарыны жасылары, сендерде де бір мін бар, жеілгеніді крмейсі! — деп бастады лбаба ккілташ, — жеілгені емей немене, Ноайлыдан скер келеді деп сенгендері Баба- слтан болса, алдарыда тр…

— Бабаслтан айда?

— Денесі айда дейсідер ме? Бріміз баратын ара жерде… Ал алтын басы мына бал салынан ара кбіде…

бді-Саттар інісіне арап:

— Мына апасты айтып траны рас па, Латиф слтан? — деді дір-дір етіп.

— Рас…

— Естідідер ме, аайын? — деді дауыстап лбаба ккілташ. — Енді сенетін кімдері алды? Одан да тадырды дегеніне кніп, з еріктерімен берілідер! Сонда ана лы мртебелі Абдолла мірші кнларыды кешеді.

— Ал берілмесек не істейсідер? — деді Жанболат тре дауыстап.

— Е алдымен з кзіше мына тран бауыры Латиф слтанды бауыздаймыз, бді-Саттар мырза! Содан кейін барып зынданда рт-мырса жеп жатан Тахир слтанны басын аламыз.

— бді-Саттар сол сазаран алпынан згермеді:

— Сосын?

— Сосын… Осы амалды оршап алып, бірі алмай аштан лгенше, той тойлап, би билеуде боламыз.

Кенет Латиф слтан шынжырын сйрете ала мтылды да, бар даусымен айайлап жіберді.

— Біз шін Сауранды бермедер! Абдолла Сауранды аланнан кейін сендерді де лтіреді. Брімізді анымызды ішпей тынбаймын деген анты бар?

— кет кейін, мына жолбарысты!

Екі жігіт Латиф слтанды орнынан озалта алмады. Егезердей лашкар оны тізесінен таяпен рып латты да, брі жабылып кейін сйрей жнелді. Ол сйретіліп бара жатып:

— Кешірім етеді деген сздеріне сенбедер! — деді бар даусымен. — Шыдадар! Берілмедер! Кп кешікпей сендерге жрдемге Яссы, Сайрам, Отырар, Ар…Бкіл аза даласы келеді.

Бар жырау осы тса келгенде, тыдап тран жрт толып кетті:

— Аруатарынан айналайын бабаларым-ай?!

— лтіріп жатса да шаарды жауа бермепті ой.

— Біз де солардай болуымыз керек!

Жырау сзін айта бастап кетті.

Ертеіне кн шыа таы дабыл аылып, зрна, кернейлер барылдап, деттегідей, бар лемді басына ктерді.

Абдолла шатырынан шыты да, лдекімге олымен мір етті. Сол стте е лкен «ара бура» грс етіп атылды. Б жолы оны аузынан амала тас орнына сірі апшы шты. Бнда Бабаслтан, Тахир, Латиф слтандар мен Жалмхаммед аталыты бастары бар еді. апшы жарылып кетпесін деп сыртынан кигізбен аптаан. Ішінде Абдолланы олынан жазылан «лкен-кішілеріе арамай бріні де бастарыды дл осылай кесермін» деген хат бар екен. Сауран трындары а кигізге сап, трт басты бді-Саттар мен ия, Тя батырларды алдына алып келді.

Денесі жо трт басты ала трындары адірлеп, мсылман рпымен жерледі. Бабаслтан хикаясы осылай бітті.